Ο Φεμινισμός Είναι για Όλους | Κεφάλαιο 4: Φεμινιστική μόρφωση για κριτική συνείδηση

Το Feminism is for Everybody της bell hooks είναι πολύ καλό εισαγωγικό εγχειρίδιο για το φεμινισμό, για τη φεμινιστική θεωρία και για το κίνημα. Απευθύνεται σε όποιον ενδιαφέρεται να μάθει για το σύγχρονο φεμινισμό, καθώς εκφράζει σε γενικές γραμμές το τρίτο κύμα και έννοιες όπως η διαθεματικότητα. Θεωρούμε πως είναι χρήσιμο να υπάρχει μεταφρασμένο στα ελληνικά και να είναι διαθέσιμο στο σάιτ μας, καθώς αναλύει με απλή, κατανοητή γλώσσα γιατί όντως ο φεμινισμός είναι για όλους. Κάθε κεφάλαιο θα αναρτάται μόλις μεταφράζεται.

4

ΦΕΜΙΝΙΣΤΙΚΗ ΜΟΡΦΩΣΗ ΓΙΑ ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ

Πριν από τα μαθήματα των γυναικείων σπουδών, πριν από τη φεμινιστική φιλολογία, οι γυναίκες μάθαιναν για το φεμινισμό σε ομάδες. Οι γυναίκες σε αυτές τις ομάδες ήταν οι πρώτες που άρχισαν να δημιουργούν φεμινιστική θεωρία που περιλάμβανε και ανάλυση του σεξισμού, στρατηγικές για αντιμετώπιση της πατριαρχίας, και νέα μοντέλα κοινωνικής αλληλεπίδρασης. Ό,τι κάνουμε στη ζωή έχει τις ρίζες του στη θεωρία. Είτε εξερευνούμε συνειδητά τους λόγους για τους οποίους έχουμε μια συγκεκριμένη άποψη είτε κάνουμε μια συγκεκριμένη δράση υπάρχει ως θεμέλιο και ένα σύστημα που διαμορφώνει τη σκέψη και την πρακτική. Στην έναρξή της η φεμινιστική θεωρία είχε ως πρωταρχικό της ρόλο να εξηγήσει στις γυναίκες και στους άντρες πώς λειτουργεί η σεξιστική σκέψη και πώς μπορούμε να την αντιμετωπίσουμε και να την αλλάξουμε.

Εκείνη την εποχή οι περισσότεροι είχαμε μάθει από τους γονείς και την κοινωνία να δεχόμαστε το σεξιστικό τρόπο σκέψης. Δεν είχαμε αφιερώσει χρόνο στην εξερεύνηση της ρίζας των αντιλήψεών μας. Η φεμινιστική σκέψη και η φεμινιστική θεωρία μας παρότρυναν να το κάνουμε αυτό. Αρχικά η φεμινιστική θεωρία γινόταν διαθέσιμη από στόμα σε στόμα ή από προχειροφτιαγμένα δελτία και φυλλάδια. Η ανάπτυξη των γυναικείων εκδόσεων (όπου οι γυναίκες έγραφαν, τύπωναν, και έλεγχαν την παραγωγή σε όλα τα επίπεδα, συμπεριλαμβανομένου του μάρκετινγκ) έγινε το μέσο διάδοσης της φεμινιστικής σκέψης. Ενώ το πρώτο μου βιβλίο, το Ain’t I a Woman: Black Women and Feminism, που γράφτηκε τη δεκαετία του ’70 και εκδόθηκε το 1981, ήταν παραγωγή μιας μικρής σοσιαλιστικής κολεκτίβας, της South End Press, τουλάχιστον τα μισά της μέλη ήταν φεμινίστριες γυναίκες, και όλα τα μέλη της ήταν αντισεξιστές.

Η παραγωγή όγκου φεμινιστικής φιλολογίας μαζί με τη ζήτηση για την αποκατάσταση της ιστορίας των γυναικών ήταν μια από τις πιο δυνατές και επιτυχημένες επεμβάσεις του σύγχρονου φεμινισμού. Σε όλους τους τομείς της φιλολογικής συγγραφής και ακαδημαϊκής λογιότητας τα έργα από γυναίκες ιστορικά λάμβαναν ελάχιστη ή καθόλου προσοχή ως συνέπεια της διάκρισης βάσει φύλου. Αξιοσημείωτο είναι το ότι όταν το φεμινιστικό κίνημα πρόβαλε τις προκαταλήψεις στο πρόγραμμα σπουδών, μεγάλο μέρος αυτού του ξεχασμένου και αγνοημένου έργου ανακαλύφθηκε ξανά. Ο σχηματισμός προγραμμάτων γυναικείων σπουδών σε κολέγια και πανεπιστήμια παρείχε θεσμική νομιμοποίηση της ακαδημαϊκής εστίασης σε έργα γυναικών. Μετά από το ξεκίνημα των σπουδών των μαύρων, οι γυναικείες σπουδές έγιναν ο χώρος όπου μπορούσε κανείς να μάθει για το φύλο, για τις γυναίκες, από μη προκατειλημμένη άποψη.

Σε αντίθεση με τα δημοφιλή στερεότυπα, οι καθηγητές στα μαθήματα γυναικείων σπουδών δε μιλούσαν και δε μιλούν άσχημα για τα έργα αντρών· επεμβαίνουμε στη σεξιστική σκέψη δείχνοντας ότι τα έργα των γυναικών είναι συχνά το ίδιο καλά, το ίδιο ενδιαφέροντα, με τα έργα των αντρών, αν όχι περισσότερο. Η λεγόμενη σπουδαία λογοτεχνία από άντρες κρίνεται μόνο για να φανούν οι προκαταλήψεις στην εκτίμηση της αισθητικής αξίας. Δεν έχω παρακολουθήσει ποτέ μάθημα γυναικείων σπουδών και δεν έχω ακούσει ποτέ για ένα όπου τα έργα αντρών θεωρούνται ασήμαντα ή άσχετα. Οι φεμινιστικές κριτικές σε φιλολογικά ή λογοτεχνικά σύνολα έργων αποκλειστικά αντρών εκθέτουν τις προκαταλήψεις με βάση το φύλο. Κυρίως, αυτές οι εκθέσεις ήταν βασικές στη δημιουργία θέσης για την αποκατάσταση του έργου των γυναικών και μιας σύγχρονης θέσης για την παραγωγή νέου έργου από και για τις γυναίκες.

Το φεμινιστικό κίνημα πήρε φόρα όταν κατάφερε να μπει στην ακαδημία. Σε αίθουσες διδασκαλίας σε όλη τη χώρα τα νεαρά μυαλά μπορούσαν να μάθουν για τη φεμινιστική σκέψη, να διαβάσουν τη θεωρία και να τη χρησιμοποιήσουν στις ακαδημαϊκές εξερευνήσεις τους. Όταν ήμουν πτυχιούχα και ετοιμαζόμουν να γράψω διατριβή, η φεμινιστική σκέψη μού επέτρεψε να επιλέξω να γράψω για μια μαύρη συγγραφέα που δε διαβαζόταν ευρέως τότε, την Τόνι Μόρισον (Toni Morrison). Είχε γίνει ελάχιστη σοβαρή λογοτεχνική έρευνα σε έργα μαύρων γυναικών συγγραφέων πριν το φεμινιστικό κίνημα. Όταν η Αλις Γουόκερ (Alice Walker) έγινε γνωστή, συμμετείχε στην αποκατάσταση του έργου της συγγραφέα Ζόρα Νιλ Χέρστον (Zora Neale Hurston), που για λίγο έγινε η πιο καθιερωμένη μαύρη γυναίκα συγγραφέας στην αμερικανική λογοτεχνία. Το φεμινιστικό κίνημα δημιούργησε επανάσταση όταν απαίτησε σεβασμό για το ακαδημαϊκό έργο των γυναικών, αναγνώριση γι’ αυτό το έργο στο παρελθόν και στο παρόν, και τέλος στις προκαταλήψεις με βάση το φύλο στο πρόγραμμα σπουδών και στην παιδαγωγία.

Η θεσμοποίηση των γυναικείων σπουδών βοήθησε στην εξάπλωση του φεμινισμού. Ήταν αυθεντικό μέρος αφύπνισης παρέχοντας σταθερό σώμα ανοιχτών μυαλών. Οι μαθητές που παρακολουθούσαν μαθήματα γυναικείων σπουδών ήταν εκεί για να μάθουν. Ήθελαν να μάθουν περισσότερα για τη φεμινιστική σκέψη. Και σε αυτά τα μαθήματα πολλές από εμάς αφυπνίστηκαν πολιτικά. Εγώ είχα έρθει στη φεμινιστική σκέψη αμφισβητώντας την αντρική κυριαρχία στο πατριαρχικό σπίτι μου. Το να είμαστε όμως απλώς θύμα ενός συστήματος εκμετάλλευσης ή καταπίεσης και ακόμη και το να αντιστεκόμαστε σε αυτό δε σημαίνει ότι καταλαβαίνουμε γιατί υπάρχει ή πώς να το αλλάξουμε. Η μεταστροφή μου στη φεμινιστική πολιτική είχε γίνει πολύ καιρό πριν πάω στο κολέγιο, αλλά η φεμινιστική αίθουσα διδασκαλίας ήταν το μέρος όπου έμαθα τη φεμινιστική σκέψη και τη φεμινιστική θεωρία. Και σε αυτό το χώρο πήρα την ενθάρρυνση να σκέφτομαι κριτικά και να γράφω για την εμπειρία των μαύρων γυναικών.

Σε όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του ’70 η παραγωγή φεμινιστικής σκέψης και θεωρίας ήταν έργο συνεργασίας με την έννοια ότι οι γυναίκες έκαναν συνεχώς διάλογο για ιδέες, δοκίμαζαν και άλλαζαν τα πρότυπά μας. Όντως, όταν οι μαύρες γυναίκες και άλλες μη λευκές γυναίκες έθιξαν το θέμα των φυλετικών προκαταλήψεων ως παράγοντα που διαμορφώνει τη φεμινιστική σκέψη υπήρχε αρχικά αντίσταση στην ιδέα ότι μεγάλο μέρος αυτού που οι γυναίκες της προνομιούχας τάξης θεωρούσαν αληθινό για τη γυναικεία εμπειρία μπορεί να είναι λάθος, αλλά με τον καιρό η φεμινιστική θεωρία άλλαξε. Αν και πολλές λευκές στοχάστριες αναγνώρισαν τις προκαταλήψεις τους χωρίς να κάνουν τη δουλειά της επανεξέτασης, και πάλι ήταν σημαντική αλλαγή. Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ’80 το μεγαλύτερο μέρος της φεμινιστικής λογιότητας αντικατόπτριζε επίγνωση των φυλετικών και ταξικών διαφορών. Οι λόγιες που ήταν πραγματικά αφοσιωμένες στο φεμινιστικό κίνημα και τη φεμινιστική αλληλεγγύη ήταν πρόθυμες να παράγουν θεωρία που θα απευθυνόταν στην πραγματικότητα των περισσότερων γυναικών.

Ενώ η ακαδημαϊκή νομιμοποίηση ήταν πολύ σημαντική στην πρόοδο της φεμινιστικής σκέψης, δημιούργησε νέες δυσκολίες. Ξαφνικά η φεμινιστική σκέψη που είχε εμφανιστεί κατευθείαν από τη θεωρία και την πράξη λάμβανε λιγότερη προσοχή από ό,τι η θεωρία που ήταν μεταγλωσσική, και δημιουργούσε αποκλειστική ορολογία· ήταν γραμμένη αποκλειστικά για ακαδημαϊκό κοινό. Ήταν λες και ένα μεγάλο μέρος φεμινιστικών στοχαστριών συνασπίστηκαν και δημιούργησαν μια ελίτ που έγραφε θεωρία που ήταν κατανοητή μόνο από ένα κατατοπισμένο κοινό.

Οι γυναίκες και οι άντρες έξω από την ακαδημαϊκή σφαίρα δε θεωρούνταν πια σημαντικό κοινό. Η φεμινιστική σκέψη και θεωρία δε συνδέονταν πια με το φεμινιστικό κίνημα. Η ακαδημαϊκή πολιτική και ο καριερισμός επισκίασαν τη φεμινιστική πολιτική. Η φεμινιστική θεωρία άρχισε να στεγάζεται σε ένα ακαδημαϊκό γκέτο με ελάχιστη σύνδεση με τον έξω κόσμο. Παραγόταν και παράγεται έργο στην ακαδημία που συχνά είναι διορατικό, αλλά αυτή η οξυδέρκεια σπάνια φτάνει πολλούς ανθρώπους. Αυτό έχει συνέπεια η ακαδημοποίηση της φεμινιστικής σκέψης με αυτό τον τρόπο να υπονομεύει το φεμινιστικό κίνημα με απο-πολιτικοποίηση. Αποριζοσταστικοποιημένο, είναι σαν κάθε άλλο ακαδημαϊκό κλάδο με μόνη διαφορά την επικέντρωση στο φύλο.

Η φιλολογία που βοηθά στην ενημέρωση μεγάλου αριθμού ανθρώπων, που βοηθά τα άτομα να καταλαβαίνουν τη φεμινιστική σκέψη και τη φεμινιστική πολιτική, πρέπει να γράφεται σε διάφορα ύφη και μορφές. Χρειαζόμαστε έργο που να απευθύνεται συγκεκριμένα στην κουλτούρα των νέων. Κανείς δεν παράγει τέτοιο έργο σε ακαδημαϊκούς χώρους. Χωρίς να εγκαταλείψουμε τα προγράμματα γυναικείων σπουδών, που ήδη κινδυνεύουν σε κολέγια και πανεπιστήμια, καθώς οι συντηρητικοί θέλουν να ακυρώσουν τις αλλαγές που δημιούργησαν οι αγώνες για τη δικαιοσύνη στα φύλα, χρειαζόμαστε φεμινιστικές σπουδές που να βασίζονται στην κοινότητα. Φανταστείτε ένα φεμινιστικό κίνημα με μαζική βάση, όπου ο κόσμος μοιράζει κείμενα από πόρτα σε πόρτα, και αφιερώνει χρόνο (όπως κάνουν θρησκευτικές ομάδες) να εξηγεί στους ανθρώπους τι είναι ο φεμινισμός.

Όταν το σύγχρονο φεμινιστικό κίνημα ήταν στο απόγειό του, κατακρίνονταν οι σεξιστικές προκαταλήψεις σε παιδικά βιβλία. Γράφτηκαν βιβλία «για ελεύθερα παιδιά». Μόλις σταματήσαμε να είμαστε σε κριτική επιφυλακή, ο σεξισμός άρχισε να επανεμφανίζεται. Η παιδική λογοτεχνία είναι από τους πιο σημαντικούς χώρους για φεμινιστική μόρφωση για κριτική συνείδηση, ακριβώς επειδή ακόμη διαμορφώνονται οι πεποιθήσεις και οι ταυτότητες. Και συχνά η στενόμυαλη σκέψη σχετικά με το φύλο συνεχίζεται στην παιδική χαρά. Η δημόσια εκπαίδευση των παιδιών πρέπει να είναι ένα μέρος όπου οι φεμινίστριες ακτιβίστριες συνεχίζουν να δουλεύουν για να δημιουργήσουν πρόγραμμα μαθημάτων χωρίς προκαταλήψεις.

Το μελλοντικό φεμινιστικό κίνημα πρέπει απαραίτητα να θεωρεί τη φεμινιστική μόρφωση σημαντική στη ζωή όλων. Παρά τα οικονομικά οφέλη των φεμινιστριών ατομικά, τις πολλές γυναίκες που συγκέντρωσαν πλούτο ή δέχτηκαν τη συμβολή πλούσιων αντρών, που είναι σύμμαχοί μας στον αγώνα, δεν έχουμε δημιουργήσει σχολεία βασισμένα σε φεμινιστικές αρχές για κορίτσια και για αγόρια, για γυναίκες και για άντρες. Με την αποτυχία μας να δημιουργήσουμε μαζικό μορφωτικό κίνημα που να διδάσκει σε όλους για το φεμινισμό επιτρέπουμε στα παραδοσιακά πατριαρχικά μέσα ενημέρωσης να παραμένουν η βασική πηγή από όπου ο κόσμος μαθαίνει για το φεμινισμό, και τα περισσότερα από αυτά που μαθαίνει είναι αρνητικά. Η διδασκαλία της φεμινιστικής σκέψης και θεωρίας σε όλους σημαίνει ότι πρέπει να φτάσουμε πέρα από τον ακαδημαϊκό και ακόμη και το γραπτό λόγο. Μεγάλος αριθμός ανθρώπων δεν έχει τις ικανότητες να διαβάσει τα περισσότερα φεμινιστικά βιβλία. Ηχογραφημένα βιβλία, τραγούδια, ραδιόφωνο και τηλεόραση είναι τρόποι διάδοσης της φεμινιστικής γνώσης. Και φυσικά χρειαζόμαστε ένα φεμινιστικό τηλεοπτικό δίκτυο, που δεν είναι το ίδιο με ένα δίκτυο για γυναίκες. Η συγκέντρωση πόρων για τη δημιουργία φεμινιστικού τηλεοπτικού δικτύου θα μας βοηθούσε στη διάδοση της φεμινιστικής σκέψης παγκοσμίως. Αν δεν μπορούμε να έχουμε δικό μας δίκτυο, ας πληρώνουμε για χρόνο σε ήδη υπάρχον δίκτυο. Μετά από χρόνια ιδιοκτησίας από άντρες που δεν ήταν όλοι αντισεξιστές, το περιοδικό Ms.τώρα ανήκει σε γυναίκες που είναι όλες βαθιά αφοσιωμένες στις φεμινιστικές αρχές. Αυτό είναι ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση.

Αν δε δουλέψουμε για να δημιουργήσουμε ένα μαζικό κίνημα που να προσφέρει φεμινιστική μόρφωση σε όλους, γυναίκες και άντρες, η φεμινιστική θεωρία και πρακτική θα υπονομεύεται πάντα από την αρνητική πληροφόρηση των περισσότερων συμβατικών μέσων ενημέρωσης. Οι πολίτες αυτού του έθνους δε θα ξέρουν τη θετική συμβολή του φεμινιστικού κινήματος στη ζωή όλων μας αν δεν τονίσουμε αυτά τα οφέλη. Συχνά η κυρίαρχη κουλτούρα σφετερίζεται την εποικοδομητική φεμινιστική συμβολή στην ευημερία των κοινοτήτων και των κοινωνιών μας, και μετά προβάλλει αρνητική εικόνα του φεμινισμού. Οι περισσότεροι δεν καταλαβαίνουν τους πολλούς τρόπους με τους οποίους ο φεμινισμός άλλαξε θετικά τη ζωή όλων μας. Η διάδοση της φεμινιστικής σκέψης και πράξης συντηρεί το φεμινιστικό κίνημα. Η φεμινιστική γνώση είναι για όλους.

(μετάφραση από suzie)

 

Δείτε την Εισαγωγή
Δείτε το 1ο Κεφάλαιο: Φεμινιστική πολιτική
Δείτε το 2ο Κεφάλαιο: Καλλιέργεια συνείδησης
Δείτε το 3ο Κεφάλαιο: Η γυναικεία αδελφοσύνη είναι ακόμη ισχυρή
Δείτε το 5ο Κεφάλαιο: Δικό μας σώμα, δικός μας εαυτός
Δείτε το 6ο Κεφάλαιο: Ομορφιά μέσα και έξω
Δείτε το 7ο Κεφάλαιο: Φεμινιστικός και ταξικός αγώνας
Δείτε το 8ο Κεφάλαιο: Παγκόσμιος φεμινισμός
Δείτε το 9ο Κεφάλαιο: Γυναίκες και εργασία
Δείτε το 10ο Κεφάλαιο: Φυλή και φύλο
Δείτε το 11ο Κεφάλαιο: Βάζοντας τέλος στη βία
Δείτε το 12ο Κεφάλαιο: Φεμινιστική αρρενωπότητα