Με αφορμή το προηγούμενο άρθρο μας, αναδείχθηκε μέσα από ένα σχόλιο το ζήτημα της πολιτισμικής οικειοποίησης (cultural appropriation). Και ευχαριστούμε γι’ αυτό. Πρόκειται για ένα πρόβλημα, το οποίο τ@ς περισσότερ@ς από εμάς μάλλον δεν μας έχει απασχολήσει ποτέ.
Πολιτισμική οικειοποίηση είναι η υιοθέτηση ή κλοπή συμβόλων, τελετουργιών, αισθητικών προτύπων μιας κουλτούρας από κάποια άλλη. Στρέφεται σε μια ομάδα μειονοτική ή με κάποιον τρόπο υποταγμένη οικονομικά, κοινωνικά ή στρατιωτικά από μια άλλη, κυρίαρχη. Πρόκειται για ένα φαινόμενο που αποτελεί, κατά κάποιον τρόπο, υποπροϊόν του ιμπεριαλισμού, καθώς οι διάφορες αυτόχθονες κουλτούρες, αντιμετωπίζονται περίπου όπως οι φυσικοί πόροι: σαν κάτι που υπάρχει «εκεί έξω» για να «ανακαλυφθεί» και να γίνει αντικείμενο εκμετάλλευσης. Αυτή η οικειοποίηση ή καλύτερα ιδιοποίηση, συνήθως συμβαίνει χωρίς να υπάρχει πραγματική κατανόηση του γιατί η αρχική κουλτούρα ανέπτυξε αυτές τις πρακτικές ή το νόημα πίσω από αυτές, με αποτέλεσμα να μετατρέπονται σημαντικά έθιμα ή αντικείμενα σε ρηχή pop-culture, ή να αποκτούν ένα περιεχόμενο εντελώς διαφορετικό από εκείνο που είχαν στο αυθεντικό τους πλαίσιο.
Μια «αθώα» έκφραση πολιτισμικής οικειοποίησης είναι οι αποκριάτικες μεταμφιέσεις σε Ινδιάνο, Χαβανέζα, Ζουλού, Εσκιμώο, κλπ., ή μάλλον σε καρικατούρες αυτών. Δείχνει αδιαφορία για τη συνεχιζόμενη καταπίεση πολλών από αυτούς τους πληθυσμούς, ενώ ταυτόχρονα αναπαράγει ανακριβή στερεότυπα.
«Μα εγώ θαυμάζω την κουλτούρα των…». Κρίμα τότε, γιατί αυτό που πετυχαίνεις είναι να συμβάλεις στην αορατότητα τους.. Σε ένα νοθευμένο σύνολο, όπου δεν ξέρει κανείς τι προέρχεται από πού, ποιο είναι το νόημα και η σπουδαιότητα του, δεν αναγνωρίζεται η ιδιαίτερη συνεισφορά των αυτόχθονων πολιτισμών. Αντιθέτως, θολώνει και «σβήνεται». Αν λοιπόν θαυμάζεις κάποια μακρινή κουλτούρα, το καλύτερο που έχεις να κάνεις είναι να μάθεις περισσότερα γι’ αυτή και τους ανθρώπους της, οι οποίο@, κάνουν δηλώσεις όπως η εξής:
Ι’m a Native American, and I’m fed up with the appropriation of my culture by those desperate to be trendy, hip, ironic etc. Being a Native comes with a history of decidedly un-trendy events, such as the cultural genocide of an entire continent, residential schools, racism, stolen generations, and the eradication of entire tribes of people and their cultural traditions.
Υπάρχουν και φωνές που δεν είναι τόσο απόλυτες σε αυτό το διάλογο αλλά, σε κάθε περίπτωση, ζητούν έναν στοιχειώδη σεβασμό: αν πρόκειται να υιοθετήσεις στοιχεία μιας άγνωστης για σένα κουλτούρας, φρόντισε τουλάχιστον να μην τα εμπορευματοποιείς και να μην τα νοθεύεις. Κλασική περίπτωση τέτοιας εμπορευματοποίησης είναι τα spa με ανατολικές θεραπείες και, κυρίως, η yoga, η οποία έχει γίνει μια τρέντι συνήθεια για σελέμπριτις και όχι μόνο. Η ένσταση έγκειται στο ότι η yoga συνολικά, αφορά μια ολόκληρη φιλοσοφία, μια πνευματική και ψυχική στάση, η οποία δεν μπορεί να υποβιβάζεται σε μερικές ασκήσεις stretching.
Δεύτερο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι όσοι κάνουν τα μαλλιά τους «ράστα» χωρίς να έχουν ιδέα ότι ο ρασταφαριανισμός εκφράζει μια παναφρικανική πολιτική συνείδηση. Είναι τουλάχιστον ειρωνικό, αν σκεφτεί κανείς ότι τα οι rastafarians ήταν σύμβολο ενάντια στην καταπίεση από τους λευκούς:
White dreads bother me for a few reasons, and the main one is because it can be assumed, and be correct 99.9% of the time, that they have no idea what they’re doing, no idea that they’re appropriating, no idea that it is a very difficult thing for people from the African diaspora to see something important to us taken by them, and also they don’t care what we think.
Και ένα τρίτο παράδειγμα, πνευματικών παραδόσεων οι οποίες διαστρεβλώνονται, αποτελεί η ευρέως διαδεδομένη «μόδα» με τους Σαμάνους του Αμαζονίου, που τους επισκέπτονται ευκατάστατοι βορειοαμερικανικοί νεαροί με μοναδικό σκοπό να δοκιμάσουν παραισθησιογόνες ουσίες.
Όσ@ υπερασπίζονται την πολιτισμική οικειοποίηση και θεωρούν ότι «δεν τρέχει και τίποτα» ή ότι δεν έχουν κακή πρόθεση, δεν καταλαβαίνουν δύο βασικές παραμέτρους του ζητήματος. Η μία από αυτές είναι ότι σε όλες τις κοινωνίες, υπάρχουν κάποια σύμβολα, συνήθως θρησκευτικά, τα οποία θεωρούνται ιερά. Πώς θα μας φαινόταν εμάς να βλέπαμε π.χ., εκκλησιαστικές εικόνες να τις χρησιμοποιούν σε κάποια μακρινή χώρα σε μια επίδειξη μόδας σαν στολίδια σε μαγιώ ή ως διακοσμητικές σε πακέτα από τσιγάρα ή σε κουτιά από προφυλακτικά; Εγώ που δεν είμαι χριστιανή ορθόδοξη πιστή δε θα είχα κανένα πρόβλημα αλλά γνωρίζω άπειρα άτομα τα οποία θα είχαν τεράστιο. Χελλόου, ζούμε στη χώρα που οργάνωνε συλλαλητήρια για να μην αφαιρεθεί το θρήσκευμα από τις ταυτότητες. Που θίγεται με το «Γέροντα Παστίτσιο» και που διακόπτει θεατρικές παραστάσεις που θεωρεί βλάσφημες.
Αλλά νομίζω ότι το βασικότερο που μας διαφεύγει, είναι ότι δεν πρόκειται για απλή πολιτισμική ανταλλαγή γιατί δεν πραγματοποιείται επί ίσοις όροις. Δεν είναι δυνατό να υπάρξει πραγματική ανταλλαγή ιδεών, πρακτικών, εθίμων, όσο εξακολουθούν να γίνονται αντικείμενο καταπίεσης και εκμετάλλευσης κάποιοι πληθυσμοί ή μειονότητες, από μία κυρίαρχη ομάδα.
Βέβαια, όπως θα ήταν αναμενόμενο, όταν μας μιλήσουν για πολιτισμική οικειοποίηση ή λευκό προνόμιο, η σχεδόν αντανακλαστική απάντηση είναι η ρητορική περί «αντίστροφου ρατσισμού». Συνήθως μάλιστα είναι τόσο εχθρική και συναισθηματική η αντίδραση, σαν ο υποτιθέμενος αντίστροφος ρατσισμός να ήταν κάποιο έγκλημα μεγαλύτερο κι από τον πραγματικό.
Πολιτισμική οικειοποίηση και ρατσιστικές διακρίσεις
Πιστεύω ότι ακούγοντας τις ιθαγενείς γυναίκες μαθαίνουμε πολλά όχι μόνο για τις ίδιες και τον πολιτισμό τους, όχι μόνο δηλαδή από ανθρωπολογική άποψη, αλλά συνειδητοποιούμε δυσάρεστες αλήθειες και για μας τ@ς ίδι@ς και τα προνόμια μας.
Ιθαγενής γυναίκα στο Οταβάλο του Εκουαδόρ προς λευκή Ελληνίδα:
Σας αρέσουν τα ρούχα μας, τα κοσμήματα μας, η μουσική μας, αλλά όχι εμείς. Εμάς σαν ανθρώπους μας απορρίπτετε. Αν μας διώξουν από τη γη μας και έρθουμε στη χώρα σας ως πρόσφυγες, θα είμαστε ή καθαρίστριες ή πόρνες.
Wow, πολύ άβολο το συναίσθημα και για να το διώξω, οι πρώτες μου αμυντικές σκέψεις ήταν: «χμ, μάλλον με πέρασε για Ισπανίδα… εγώ πάντως δεν έχω να απολογηθώ για κάτι γιατί έρχομαι από μια χώρα η οποία δεν είχε ποτέ αποικίες σε άλλες ηπείρους… άλλωστε στην Ελλάδα δεν έχουμε μετανάστες από λατινοαμερικάνικες χώρες». (Εντάξει, με αυτό το τελευταίο δε με έπεισα).
Στην Ελλάδα δεν υπάρχουν ιθαγενείς. Παρ’ όλα αυτά, ερχόμαστε σε επαφή με μειονοτικές κουλτούρες όπως εκείνες των μεταναστών/-τριών και των προσφύγων που ζουν στη χώρα μας. Πέρα από την οικονομική εκμετάλλευση την οποία υφίστανται, η πολιτισμική οικειοποίηση σε αυτή την περίπτωση συνυπάρχει με πολλαπλές εκδηλώσεις ρατσισμού.
«Εμάς σαν ανθρώπους μας απορρίπτετε». Έτσι ακριβώς: μας αρέσουν τα αφρικανικά υφάσματα, οι τσάντες, τα αντικείμενα από ελεφαντόδοντο, κλπ. αλλά δε μας αρέσουν οι Αφρικανές και οι Αφρικανοί (η Έφη Σαρρή με το σχετικό άσμα είναι η μόνη που έκανε την υπέρβαση). Κάνουμε τατουάζ με σύμβολα του κινεζικού πολιτισμού αλλά περιφρονούμε τους Κινέζους και τις Κινέζες στη χώρα μας, μας αρέσουν τα αραβικά εστιατόρια αλλά όχι οι Άραβες, (εκτός αν ονομάζονται «επενδυτές»), μας φαίνονται ενδιαφέροντες οι τσιγγάνικοι γάμοι αλλά όχι βέβαια οι Τσιγγάνες και οι Τσιγγάνοι. Είναι τουλάχιστον υποκριτικό, αν όχι δείγμα νέο-αποικιοκρατικής νοοτροπίας, κάποια αντικείμενα και παραδόσεις «άλλων» πολιτισμών να τα αντιμετωπίζουμε ως εξωτικά και επιθυμητά και να τα μετατρέπουμε σε φετίχ, στους ίδιους όμως τους ανθρώπους αυτών των πολιτισμών, να φερόμαστε ρατσιστικά. Καρπωνόμαστε αυτό που μας γυαλίζει, σαν σωστοί καταναλωτές και με την ασφάλεια που μας παρέχει το λευκό μας προνόμιο.
«Έθνικ» πειραματισμοί εκ του ασφαλούς
Το προνόμιο της λευκής ελληνίδας μου εξασφαλίζει ότι μπορώ να κυκλοφορήσω με μία μακριά ινδική φούστα ή ένα πολύχρωμο αφρικανικό μαντήλι στο κεφάλι και να πουλάω «έθνικ» στυλάκι χωρίς να κινδυνεύω. Αυτό σημαίνει, πρώτον, ότι δε θα με σταματήσουν οι μπάτσοι για να μου ζητήσουν χαρτιά και άρα δε θα καταλήξω στο κρατητήριο, όπου πιθανότατα θα με βασανίσουν και μετά θα με απελάσουν. Δεύτερον, σημαίνει ότι δε θα με πλησιάσει κανένας σιχαμένος μπάρμπας για να μου προσφέρει 5 ευρώ ζητώντας μου στοματικό σεξ, όπως ξέρω ότι συμβαίνει σε γυναίκες από τη Νιγηρία σε κάποια σημεία της πόλης μου. Τα διακριτικά μιας ξένης κουλτούρας, τα οποία αποτελούν εν δυνάμει στίγμα για τις ίδιες τις γυναίκες της, για μένα αποτελούν «άποψη».
Περισσότερο διάβασμα:
– My culture is not a trend @ tumblr
Καμένα Σουτιέν 
50ft queenie
20/08/2013
Α, ωραία, ξεχωριστό άρθρο! Ποστάρω κι εδώ τα λινκς σχετικά με την πολιτισμική οικειοποίηση που είχα βάλει στο προηγούμενο:
– Feminist Intersection: Ke$ha and the ongoing cultural appropriation and sexualization of Native women | Bitch Media
– Indigenous Feminism and Cultural Appropriation | Racialicious
– Reflecting on Cultural Appropriation | Gender Focus
– No Doubt, exploiting ‘hot’ Native American stereotypes is never OK | The Guardian
– Cultural appropriation: a beginner’s guide | Feminist Disney
– What’s the deal with cultural appropriation anyway? | Could Be Cooler
– Beyond Bindis: Why Cultural Appropriation Matters | The Aerogram
– Apihtawikosisan @ tumblr
– Shardeva @ tumblr
Μίκα
23/08/2013
Η ιστορία των πολιτισμών είναι μια μόνιμη ανταλλαγή, αντιγραφή και οικειοποίηση κουλτούρας άλλων, και δεν τίθεται το ζήτημα αν μας αρέσει ή όχι.
Από την Νεολιθική Εποχή ανταλάσσονται και εφαρμόζονται τεχνικές και τεχνοτροπίες που δημιουργούν τις αποδείξεις ότι η επαφή μεταξύ διάφορων οικισμών σε ένα συγκεκριμένο χωροταξικό δίκτυο δημιουργεί αναπόφευκτα συστήματα επιρροής και πολιτισμικής τόσο διαφοροποίησης όσο και εξέλιξης. Η »αντιγραφή» δεν είναι απαραίτητα κακή, καθώς ως τελικό σκοπό των ενεργειών που πράττουμε είναι η καλύτερη δυνατή εξέλιξη εκείνων των τεχνικών μας ώστε να επιβιώσουμε, να διευκολυνθούμε, να αποκτήσουμε κάποιου είδους κοινωνικής και ατομικής ταυτότητας. Κάτω από αυτό το πρίσμα, οι πολιτισμικές και ιδεολογικές ανταλλαγές είναι σχεδόν αναγκαίες για την συνέχιση του είδους μας.
Αν λάβουμε υπόψιν μας ότι ο ανθρώπινος πολιτισμός εμπεριέχεται από ένα σύνολο νοημάτων και ότι ακόμα και το πιο μικρό χωριό, και ο πιο μικρός οικισμός έχουν δικούς τους πολιτισμικούς κώδικες, οι οποίοι δεν είναι πάντα κατανοήσιμοι στον εξωτερικό παρατηρητή, μας είναι δύσκολο να ερμηνεύσουμε τις εσωτερικές διεργασίες αυτών των νοημάτων πόσο μάλλον να χαρακτηρίσουμε τί είναι προσβλητικό για κάποιον και τί όχι.
Με την ίδια λογική, τα τατουάζ έχουν ένα σύνολο ερμηνειών σε κάθε περιοχή που τα εφάρμοσε, επίσης από αρχαίους χρόνους. Αν σε μία περιοχή ηταν ένα σημάδι ταξικής υπεροχής και διαφοροποίησης, σε άλλη ήταν ένα αναγκαίο στολίδι ομορφιάς και σεξουαλικότητας. Στον Δυτικό κόσμο μέχρι τη δεκαετία του 1970 ήταν χαρακτηριστικό των φυλακισμένων και των ναυτικών. Πλέον το τατουάζ έχει γίνει προσωπικό θέμα που εμπεριέχει τα εκάστοτε νοήματα που θέλει να του δώσει ο άνθρωπος που το χτυπάει. Για ποιά πολιτισμική κλοπή μιλάμε? Ποιός προσβάλλεται από αυτό? Η υιοθέτηση μια τακτικής που υπάρχει σχεδόν σε όλα τα μέρη του κόσμου από την Εποχή του Χαλκού (όπως και τα πίρσινγκς), σε ποιά πολιτισμική οικειοποίηση μια συγκεκριμένης »φυλής» ανταποδίδεται?
Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και με τα ρούχα, τη μουσική, τα βιβλία, τις ιδέες. Από τη στιγμή που δεν είμαστε ένας κόσμος ατσαλωμένος και περιχαρακωμένος στα σύνορα, στις πόλεις, στα χωριά, στα σπίτια μας, αναπόφευκτα θα υπάρξουν κοινωνικές και πολιτισμικές ανταλλαγές. Το αν αυτές ιστορικά έγιναν ειρηνικά ή με αιματοκύλισμα, δυστυχώς δεν έχει σημασία στο αποτέλεσμα καθώς αποτελούν ιστορικές, πολιτικές, οικονομικές μεταβλητές. Και για να μην παρεξηγηθώ, προφανώς και ιστορικά τις περισσότερες φορές και μέχρι σήμερα επιβάλλεται το Δίκαιο του Νικητή. Μόνο λοβοτομημένοι ανιστόριτοι δεν αναγνωρίζουν ότι η αποικιοκρατία και η νεο-αποικιοκρατία επέβαλλε και επιβάλλει τις περισσότερες από τις πολιτισμικές μας αναφορές και πρακτικές που έχουμε σήμερα.
Το αν εναλλακτικά κοριτσάκια φοράνε καφτάνια και χαϊμαλιά, αν τζιβάτοι αυτο-αποκαλούν τους εαυτούς τους ρασταφάριανς και ακούνε όλη μέρα ρέγκε, αν κυρίες του Κολωνακίου πηγαίνουν στα σπα και κάνουν πιλάτες είναι η κακή πλευρά αυτής της πολιτισμικής ανταλλαγής. Το ίδιο περίεργο όμως φαίνεται και όταν ένας αφροαμερικανός φοράει αρβύλες, δερμάτινα και σιδερικά και αυτο-αποκαλείται Πανκάς. Για να σου αρέσει ή να ασπαστείς μια »κουλτούρα» δεν είναι ανάγκη να έχεις περάσει 10 χρόνια στο Θιβέτ, ούτε να ζούσες το 1970 στις φτωχές συνοικίες του Ενδιμβούργου και του Λονδίνου.
Η προσωπική έκφραση που παίρνει τη μορφή μόδας είναι το βασικό πρόβλημα. Η προσωπική μελέτη που έκανε ο ρασταφάριαν πριν ασπαστεί αυτή την ιδεολογία και όχι γιατί ήταν ένα εφηβικό τρεντ. Αλλά, ακόμα και αυτό είναι υπό συζήτηση, καθώς ο πολιτισμός δεν έχει όρια, κυρίως γιατι οι ίδιοι οι άνθρωποι που τον φτιάχνουν και τον απαρτίζουν είναι διαφορετικοί. Αν η κυρία του Κολωνακίου κάνει πιλάτες χωρίς να γνωρίζει το πλήθος των ιδεών που κρύβεται από πίσω της, είναι ένα από τα πολιτισμικά θύματα που υπάρχουν σε όλες τις ιστορικές συγκυρίες από τις απαρχές του είδους. Ο πνευματικός ελιτισμός από την άλλη της δικής μας πλευράς , δεν αφήνει κανένα περιθώριο συζήτησης, αλληλεπίδρασης και ανταλλαγής, γεγονός που περιχαρακώνει και γκετοποιεί ακόμα και σήμερα οποιαδήποτε προσπάθεια κατανόησης και αποδοχής του οποιουδήποτε διαφορετικού. Ή ακόμα χειρότερα μας βάζει πάλι στη θέση του ισχύος, μηδενίζει την ύπαρξη και αορατοποιεί σε ακόμα χειρότερο βαθμό από το να φορέσω αύριο ένα καφτάνι και να βγώ στο δρόμο.
Ιστορικά, οι μόνοι που μάχονταν εναντίον της πολιτισμικής οικειοποίησης, αλλά ταυτόχρονα την εφάρμοσαν με τον χειρότερο τρόπο (αυτού της φυλετικής ισχύος), ήταν οι Ναζί. Η πολιτική και κοινωνική ισχυροποίηση μέσω της οικειοποίησης κάθε »ανώτερου» για εκείνους πολιτισμικού στοιχείου και ταυτόχρονα η πλήρης εξάλειψη κάθε »υποδεέστερου». Άρα, και πάλι καταλήγουμε στα συγκεκριμένα πλαίσια μέσα στα όποια γίνονται οι αναπόφευκτες πολιτισμικές επιρροές και οικειοποιήσεις.
Συμπερασματικά, η »πολιτισμική οικειοποίηση» είναι βασικό συστατικό του ανθρώπινου πολιτισμού. Δεν αορατοποιείς ούτε προσβάλλεις κάποιον αν φοράς τα ρούχα του, αν κάνεις τατουάζ, αν ακούς τη μουσική του ή αν διαβάζεις τα λόγια του. Ο πολιτισμός έρχεται για να μας εμπλέξει, να μας κάνει δρώντα υποκείμενα, να μας εμπνεύσει, να μας κάνει να σκεφτούμε πέρα από τα στενά όρια του σπιτιού μας, της πόλης, της χώρας, της φυλής. Η ίδια η ταξική πάλη είναι ένα βασικό χαρακτηριστικό που δεν άφησε ποτέ κανένα δίκαιο του νικητή να εφαρμοστεί 100%. Αλλιώς σήμερα δεν θα φορούσαμε καφτάνια, δεν θα κάναμε τατουάζ και πίρσινγκς, δεν θα ακούγαμε τζαζ, δεν θα κάναμε πιλάτες, όχι λόγω »συνειδήσεως» αλλά λόγω πλήρους εξάλειψης της πολιτισμικής διαφορετικότητας.
Η αορατοποίηση γίνεται μόνο αν επιβάλλεις ότι κάτι δεν υπάρχει, με καθε δυνατό μέσο. Αν προσπαθήσεις να επιβάλλεις στην κοινή συνείδηση ότι κάτι είναι μιαρό, κατώτερο και υποδέεστερο απο σένα. Πάντα θα υπάρχουν θύματα των τρεντς, αλλά αυτό δεν αποκλείει το γεγονός ότι αυτές »διαφορετικές κουλτούρες» ζουν και υπάρχουν ανάμεσά μας, σε έναν πολιτισμό που δεν είναι αυτοφυής ούτε γεννήθηκε μόνος του.
Το γεγονός ότι οι γηγενείς των αντίστοιχων κουλτουρών γκετοποιούνται και στιγματίζονται ακόμα και τώρα, είναι ζήτημα καθαρά ταξικής και πολιτικής φύσεως και το καλύτερο είναι να ερμηνεύεται κάτω από αυτό το πρίσμα, αλλιώς αφενός το ζήτημα χάνει τη σημασία του, αφετέρου αναλώνεται σε ερμηνευτικά υποσυστήματα που οδεύουν με μαθηματική ακρίβεια σε loops και σε αδιέξοδα, ή ακόμα χειρότερα σε ατσάλωση συνειδήσεων και ζωών.
Ορισμένα άρθρα και βιβλία που σας προτείνω να ρίξετε μια ματια, αν θέλετε:
1.Geertz, Clifford »H Ερμηνεία των Πολιτισμών», εκδ.Αλεξάνδρεια
2.Μακρυνιώτη Δήμητρα »Τατουάζ & Πίρσινγκς, Πρακτικές διεκδίκησης του σώματος και συγκρότησης νεών μορφών υποκειμενικότητας»
3.Συλλογικό έργο » Μουσουλμάνες της Ανατολής, Αναπαραστάσεις, πολιτισμικές σημασίες και πολιτικές», εκδ. Κριτική
4.Συλλογικό έργο »Τα Όρια του Σώματος, Διεπιστημονικές προσεγγίσεις», εκδ.Νήσος
5. Lemonier, P »The Study of Material Culture today: Toward and Anthropology of Technical Systems»
6. Shahlins, Marshall »H Δυτική ψευδαίσθηση της ανθρώπινης φύσης» , εκδ. 21ου αιώνα.
La Inquieta
23/08/2013
Γεια σου Μίκα. Σε ευχαριστούμε για το χρόνο που αφιέρωσες για να γράψεις την άποψη σου. Με πλάγια γραφή παραθέτω κάποια αποσπάσματα του κειμένου σου και από κάτω τα σχόλια μου.
Η ιστορία των πολιτισμών είναι μια μόνιμη ανταλλαγή, αντιγραφή και οικειοποίηση κουλτούρας άλλων, και δεν τίθεται το ζήτημα αν μας αρέσει ή όχι.
Γιατί δεν τίθεται θέμα αν μας αρέσει ή όχι; Υπάρχουν κάποι@ που δεν τους αρέσει. Δεν οφείλουμε να λάβουμε υπόψη μας την οπτική τους;
Και παρακάτω το ίδιο:
Δεν αορατοποιείς ούτε προσβάλλεις κάποιον αν φοράς τα ρούχα του, αν κάνεις τατουάζ, αν ακούς τη μουσική του ή αν διαβάζεις τα λόγια του.
Μα δε μιλάμε γενικά για ρούχα, μουσική, τατουάζ. Αλλά για συγκεκριμένα σύμβολα, έθιμα και πρακτικές που για κάποιος λαούς είναι ιερά. Και πάλι: ποι@ θα ορίσει αν προσβάλλεται ένας λαός ή μια μειονότητα; Εσύ κι εγώ; Ή αυτοί οι ίδιοι;;;
Αν λάβουμε υπόψιν μας ότι ο ανθρώπινος πολιτισμός εμπεριέχεται από ένα σύνολο νοημάτων και ότι ακόμα και το πιο μικρό χωριό, και ο πιο μικρός οικισμός έχουν δικούς τους πολιτισμικούς κώδικες, οι οποίοι δεν είναι πάντα κατανοήσιμοι στον εξωτερικό παρατηρητή, μας είναι δύσκολο να ερμηνεύσουμε τις εσωτερικές διεργασίες αυτών των νοημάτων πόσο μάλλον να χαρακτηρίσουμε τί είναι προσβλητικό για κάποιον και τί όχι.
Σωστά. Δε θα το ορίσουμε εμείς απ’ έξω που δεν κατανοούμε. Θα το ορίσουν οι ίδιοι και οι ίδιες. Το θέμα είναι ακριβώς αυτό, ότι οι ίδιοι σε πολλές περιπτώσεις προσβάλλονται. Το άρθρο δεν είχε ως σκοπό να μας αυτοανακηρύξει προστάτιδες κανενός. Το ζήτημα της πολιτισμικής ιδιοποίησης το εγείρουν οι ίδιοι οι ιθαγενείς λαοί, όχι εμείς ως εξωτερικοί παρατηρητές.
Με την ίδια λογική, τα τατουάζ έχουν ένα σύνολο ερμηνειών σε κάθε περιοχή που τα εφάρμοσε, επίσης από αρχαίους χρόνους. Αν σε μία περιοχή ήταν ένα σημάδι ταξικής υπεροχής και διαφοροποίησης, σε άλλη ήταν ένα αναγκαίο στολίδι ομορφιάς και σεξουαλικότητας.
Η κριτική δεν αφορά το τατουάζ σαν πρακτική καθεαυτή, αλλά κάποια από τα σύμβολα που πολλές φορές επιλέγουμε.
Γενικά, σε ολόκληρο το κείμενο σου, χρησιμοποιείς την πολιτισμική ανταλλαγή και την πολιτισμική οικειοποίηση ως συνώνυμα. Όμως, όπως και η ίδια γράφεις, ο πνευματικός ελιτισμός από την άλλη της δικής μας πλευράς, δεν αφήνει κανένα περιθώριο συζήτησης, αλληλεπίδρασης και ανταλλαγής, γεγονός που περιχαρακώνει και γκετοποιεί ακόμα και σήμερα οποιαδήποτε προσπάθεια κατανόησης και αποδοχής του οποιουδήποτε διαφορετικού.
Άρα για ποια «ανταλλαγή» μιλάμε;
Γενικά, νομίζω ότι έχουμε ένα ζήτημα διαφορετικής κατανόησης του όρου. Εσύ δίνεις ένα πολύ ευρύ περιεχόμενο στην πολιτισμική οικειοποίηση, παρουσιάζοντας την σαν κάτι ουδέτερο, που μπορεί να κατευθύνεται είτε «προς τα πάνω» είτε «προς τα κάτω». Ενώ έχει επικρατήσει να χρησιμοποιείται μόνο με αρνητικό τρόπο (ξανακοίτα αν θέλεις τον ορισμό στην αρχή). Είναι κάτι περισσότερο και από ανταλλαγή και από αντιγραφή.
Θεωρώ επίσης, ότι με το παράδειγμα για τους Ναζί, υποπίπτεις σε ένα διπλό μεθοδολογικό σφάλμα. Πρώτον, η πολιτισμική ιδιοποίηση εμπεριέχει την ασυμμετρία δύναμης. Η οικειοποίηση κάθε »ανώτερου» για τους Ναζί πολιτισμικού στοιχείου, όπως ήταν π.χ. κάποια από τα αρχαιοελληνικά ιδεώδη ή πρότυπα ομορφιάς δεν πλήττει κάποιον πληθυσμό υποταγμένο κοινωνικά ή οικονομικά. Δεν καταπιέζει κάποια μειονοτική ομάδα, δεν της αφαιρεί κάτι. Άρα, σε αυτή την περίπτωση, είναι πιο σωστό να μιλήσουμε για επιρροή και προσαρμογή. Δεύτερον, η πολιτισμική ιδιοποίηση δεν αφορά πολιτισμούς του παρελθόντος, αλλά ζωντανούς, που συνεχίζουν να υπάρχουν. Ακριβώς αυτό είναι ένα από τα επιχειρήματα των ιθαγενών της Βορείου Αμερικής: διαμαρτύρονται ότι πολλοί άνθρωποι αναφέρονται σε αυτούς σαν ένας πολιτισμός που «υπήρξε κάποτε», αγνοώντας ότι εξακολουθούν να υπάρχουν και στο παρόν! Η αορατοποίηση δεν είναι μόνο να επιβάλλεις ότι κάτι δεν υπάρχει, όπως λες, αλλά και η διαστρέβλωση της ιστορίας του, ή άγνοια ή η ημιμάθεια.
Τέλος, επειδή αναφέρεις σε 2-3 σημεία τον ταξικό παράγοντα, εγώ προσωπικά θα συμφωνούσα ότι έχει τη μεγαλύτερη βαρύτητα. Όμως εμείς εδώ, εκκινώντας από μια προσέγγιση διαθεματικού φεμινισμού, θεωρούμε ότι υπάρχουν κι άλλου είδους διαιρέσεις, έμφυλες, φυλετικές, κλπ., εκτός από την ταξική.
Υ.Γ. Σε ευχαριστούμε για τις βιβλιο-προτάσεις, το έργο του Geertz και του Sahlins τα έχω διαβάσει και είναι πολύ ενδιαφέροντα, θα λάβουμε υπόψη μας και τα υπόλοιπα.