Σε λίγες μέρες, στις 5 Σεπτεμβρίου γιορτάζεται η -όχι και τόσο γνωστή στις ευρωπαϊκές χώρες- Παγκόσμια Ημέρα της Ιθαγενούς Γυναίκας. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η αορατότητα που χαρακτηρίζει αυτές τις γυναίκες είναι διπλή: μια που συνδέεται με την δεδομένη ιστορική αορατότητα των γυναικών και μια που οφείλεται στον ευρωκεντρισμό μας και στις στερεοτυπικές αναπαραστάσεις μας για τους αυτόχθονες λαούς, τους οποίους θεωρούμε παγιδευμένους σε πρωτόγονους πολιτισμικούς κώδικες. Οι ιθαγενείς γυναίκες στις δυτικές απεικονίσεις εντάσσονται σε ένα ενιαίο, ισοπεδωτικό σύνολο που παραβλέπει τις διαφορετικές εμπειρίες και κοινωνικές πραγματικότητες ή, στην καλύτερη περίπτωση, παρουσιάζονται σαν γραφικές φιγούρες, ντυμένες με συμπαθητικά πολύχρωμα υφάσματα. Αυτό που δε συνειδητοποιούμε, είναι ότι, τόσο η αυτάρεσκη αίσθηση πολιτισμικής ανωτερότητας, όσο και η «ρομαντική» ματιά, το μόνο που κάνουν είναι να περιθωριοποιούν αυτές τις γυναίκες ακόμη περισσότερο.
Αν θέλαμε να αναγνωρίσουμε τις γυναίκες των αυτόχθονων λαών ως ενεργά υποκείμενα, θα μπορούσαμε να ξεκινήσουμε από το 1492, όταν οι κάτοικοι της αμερικανικής ηπείρου συλλογικά αντιστάθηκαν στην εισβολή των ευρωπαίων αποικιοκρατών. Άλλωστε, η 5η Σεπτεμβρίου καθιερώθηκε ως Παγκόσμια Ημέρα της Ιθαγενούς Γυναίκας για να τιμηθεί η Bartolina Sisa (1753-1782, φωτό), η οποία πολέμησε ενάντια στην ισπανική εισβολή και δολοφονήθηκε βίαια από τους κατακτητές. Άλλες σημαντικές πολεμίστριες ήταν η στρατηγός Micaela Bastidas (1745-1781) στο Περού, η οποία επίσης κρεμάστηκε από τους Ισπανούς και η Juana Ramírez, «La Avanzadora» (1790-1856), στη Βενεζουέλα, διοικητής γυναικείων στρατευμάτων στους Πολέμους της Ανεξαρτησίας.
Τα τελευταία χρόνια οι ιθαγενείς γυναίκες έχουν κάνει περισσότερο αισθητή την παρουσία τους, καθώς διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο σε κοινωνικά κινήματα στη Βόρεια και Νότια Αμερική, στην Αυστραλία και σε μικρότερο βαθμό στη νοτιοανατολική Ασία και την Αφρική. Από τη μία πλευρά, υποστηρίζουν δυναμικά τον αγώνα των αυτόχθονων λαών για εδαφική και πολιτισμική αυτονομία και από την άλλη, συμπεριλαμβάνουν στις διεκδικήσεις των κινημάτων αυτών, αιτήματα που αφορούν τις ελευθερίες και τη σωματική αυτοδιάθεση των γυναικών.
Ο αντίκτυπος της αποικιοκρατίας και της καπιταλιστικής «ανάπτυξης»
Εδώ και πέντε αιώνες οι ιθαγενείς γυναίκες γίνονται αντικείμενο περιφρόνησης και κάθε είδους καταπίεσης. Όπου υπήρξε υποχρεωτικός εκχριστιανισμός, επιβλήθηκε και η αντίστοιχη σεξουαλική ηθική και η αυστηρή επιτήρηση των σωμάτων. Οι καθολικοί ιεραπόστολοι επέβαλαν την απόκρυψη του γυμνού σώματος, ενώ παραδοσιακές πρακτικές, όπως η πολυγαμία, ποινικοποιήθηκαν. Επιπλέον, εισήχθησαν οι πατριαρχικές διακρίσεις και ανισότητες, τις οποίες σήμερα οι περισσότεροι γηγενείς πληθυσμοί έχουν διατηρήσει. Χωρίς να προτρέπω σε μια απλουστευτική εξιδανίκευση των προ-νεωτερικών αυτόχθονων κοινωνιών, αναφέρω απλώς ότι πολλ@ κοινωνικοί ανθρωπολόγοι διαπιστώνουν ότι στις περιοχές εκείνες όπου δεν είχαν φτάσει οι ευρωπαίοι εισβολείς και η χριστιανική θρησκεία, ήταν και είναι πολύ μικρότερη η βία εναντίον των γυναικών.
Η Francesca Gargallo παρατηρεί ότι, εκεί όπου επιβιώνουν οι προκολομβιανές θρησκείες, οι γυναίκες έχουν περισσότερες ελευθερίες, δεν είναι υποχρεωμένες να παντρευτούν και δεν αποδίδουν σημαντικό ρόλο στη διατήρηση της παρθενίας. Τέτοιες είναι π.χ. οι lacandonas στο Μεξικό, οι bri bris στην Κόστα Ρίκα και οι kunas στον Παναμά. Αντίθετα, σε μικτές κοινότητες με έντονη την αποικιοκρατική επιρροή, είναι αυξημένα τα ποσοστά γυναικοκτονιών, όπως στο Chaco στη Βολιβία και το Ayacucho στο Περού.
Σήμερα, οι ιθαγενείς γυναίκες είναι από τις πιο φτωχές κατηγορίες του παγκόσμιου πληθυσμού, με τα υψηλότερα ποσοστά θνησιμότητας, υποσιτισμού, αναλφαβητισμού, ζουν στις χειρότερες συνθήκες στέγασης και αντιμετωπίζουν τα σοβαρότερα προβλήματα υγείας. Είναι η πιο κακοπληρωμένη κοινωνική ομάδα και με τα υψηλότερα ποσοστό ανεργίας και απλήρωτης εργασίας. Πρόκειται, επίσης, για τον κατεξοχήν πληθυσμό που βιώνει τις αρνητικές συνέπειες των προγραμμάτων «ανάπτυξης» και «εκσυγχρονισμού». Η επιβολή των διαφόρων megaprojects των πολυεθνικών εταιριών, με στόχο την εξόρυξη- αρπαγή φυσικών πόρων, έχουν υψηλό κοινωνικό και περιβαλλοντικό κόστος. Εκτοπισμένες από τη γη τους εξαιτίας οικονομικών συμφερόντων ή ενόπλων συγκρούσεων, πολλές γυναίκες έχουν αναγκαστεί να μεταναστεύσουν σε μεγάλες πόλεις, όπου ζουν σε άθλιες συνθήκες, αντιμετωπίζουν τον ρατσισμό και τον κοινωνικό αποκλεισμό, ενώ πολύ συχνά γίνονται θύματα σεξουαλικής εκμετάλλευσης και trafficking.
Όταν η νέο-αποικιοκρατική λογική συναντά την πατριαρχική βία
Αν νομίζουμε ότι το ζήτημα της βίας αφορά μόνο τις χώρες του (κακώς ονομαζόμενου) «Τρίτου Κόσμου», μας διαψεύδει το ντοκιμαντέρ της Audrey Huntley, η οποία διερεύνησε τις δολοφονίες αυτόχθονων γυναικών στον Καναδά. Επιπλέον, η Andrea Smith, στο βιβλίο της Conquest: Sexual Violence and American Indian Genocide, περιγράφει πώς η σεξουαλική βία σε βάρος των γυναικών των γηγενών πληθυσμών ήταν αναπόσπαστο στοιχείο της ευρωπαϊκής κατάκτησης αλλά και πώς οι δομές της βίας συντηρούνται σήμερα και παίρνουν νέες, πολλαπλές μορφές. Για παράδειγμα, εκτός από τις γυναικοκοτονίες, στον Καναδά είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη η υποχρεωτική στείρωση των γυναικών στους αυτόχθονες λαούς. Σύμφωνα με τη Smith, η πρακτική αυτή, σε ορισμένες περιοχές αγγίζει το 80% των γυναικών, γεγονός που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως έμμεση γενοκτονία αυτών των λαών.
Σεξουαλική αντικειμενοποίηση και βιασμοί
Κατά την «ανακάλυψη» του Νέου Κόσμου οι κατακτητές θεώρησαν ότι, όχι μόνο είχαν δικαίωμα επικυριαρχίας πάνω στις γηγενείς γυναίκες αλλά και ότι οι ίδιες ήταν σεξουαλικά διαθέσιμες. Με λίγα λόγια, οι λευκοί ευρωπαίοι άντρες έβλεπαν τις γηγενείς γυναίκες περίπου ως μη ανθρώπους: σαν σεξουαλικά ζώα με ανθρώπινη μορφή. Λαμβάνοντας υπόψη αυτό το ιστορικό προηγούμενο, καταλαβαίνουμε ευκολότερα πώς φτάσαμε σήμερα στο σημείο, οργανώσεις όπως η Human Rights Watch, να καταγγέλλουν ομαδικούς βιασμούς γηγενών γυναικών από καναδούς αστυνομικούς.
Δυστυχώς, η αντίληψη για τις γηγενείς γυναίκες ως όντα που συνδυάζουν «αγριότητα» και πρωτόγονη σεξουαλικότητα, όχι μόνο δεν έχει ανατραπεί, αλλά μάλλον έχει απενοχοποιηθεί. Η φαντασίωση της «εξωτικής και σέξι Ινδιάνας» εξακολουθεί να τροφοδοτείται από τη βιομηχανία της μόδας, τη διαφήμιση και τον κινηματογράφο. Η επιμονή αυτή αποκρύπτει το γεγονός ότι, μία στις τρεις ιθαγενείς γυναίκες στις Η.Π.Α. θα βιαστεί τουλάχιστον μία φορά στη ζωή της και ότι το 70% των βιασμών αυτών, διαπράττεται από λευκούς άντρες. Η rape culture αποτυπώνεται σε εικόνες σαν την παρακάτω και παρέχει μια «δικαιολογία» σε όσους ακόμα πιστεύουν ότι αυτές οι γυναίκες είναι εγγενώς υπέρ- σεξουαλικές.
Όλα αυτά σε μία χώρα- σύμβολο του υποτιθέμενου «αναπτυγμένου» κόσμου, όπου «πλέον έχουμε ισότητα».
Σύντομα το δεύτερο μέρος: Φεμινισμοί των Ιθαγενών Λαών.
Περισσότερο διάβασμα:
– Foro Internacional de Mujeres IndÍgenas
Καμένα Σουτιέν 
cortlinux
19/08/2013
Κορίτσια όσο συμφωνώ με το υπόλοιπό άρθρο. Άλλο τόσο δεν μπορώ να καταλάβω γιατί μία ερωτική φωτογραφία ανήκει στην rape culture. Εκτός αν σκέφτομαι τόσο ως βιαστής που δεν το βλέπω. Μία ερωτική φωτογραφία έτσι κι αλλιώς δεν θα έθιγε το θέμα του βιασμού. Διότι στοχεύει στον ερωτισμό. Και η συγκεκριμένη δεν νομίζω ότι στοχεύει στον βίαιο ή μάλλον στον βιαστή. Μπορεί όμως να σκέφτομαι λάθος. Μπορείτε να με βοηθήσετε να το καταλάβω;
50ft queenie
19/08/2013
Θα σου προτείνω να διαβάσεις το λήμμα μας για τη σεξουαλική αντικειμενοποίηση πρώτα για να θυμηθείς για τι πράγμα μιλάμε και να σου θυμίσω πως οι ιθαγενείς λαοί δεν έχουν το προνόμιο που έχουμε εμείς ως λευκοί να βλέπουν ανθρώπους σαν τους εαυτούς τους στα μίντια. Οι ιθαγενείς γυναίκες προβάλλονται στη συντριπτική τους πλειοψηφία μέσα από τέτοιου τύπου εικόνες.
cortlinux
19/08/2013
Κατανοώ καλύτερα το τι εννοείς αν και δεν ξέρω κατά πόσο μπορεί να υπάρξει ερωτισμός χωρίς καθόλου αντικειμενοποίηση. Εννοώντας ότι σε πρώτο επίπεδο ερωτικά βλέπεις ένα άτομο επειδή σε έλκει ερωτικά – σωματικά. Την όποια προσωπικότητα αντικειμενικά θέλεις χρόνο. Κατά πόσο μία φωτογραφία μπορεί να το αποδώσει αυτό;
Δεν μιλάω φυσικά για τις εικόνες τύπου Μισελέν που απλά οι γυναίκες είναι μπάρμπι για άντρες. Δηλαδή προβάλλονται ως ένα είδος παιχνιδιού για τον άνδρα.
Μπορεί να υπάρξει ερωτισμός που να είναι political correct και να παραμένει ερωτισμός; Μήπως γενικά ο ερωτισμός έχει ως βασικό του στοιχείο την αντικειμενοποίηση; Μήπως προσπαθώντας να αντιμετωπίσουμε ένα πράγματι σοβαρό πρόβλημα οδηγούμαστε σε ένα είδος συντηρητισμού και ενοχοποίησης του σώματος; Διότι ενοχοποίηση του σώματος γνωρίζω ότι δεν θέλετε. Αλλά το σώμα είναι και ερωτικό. Όχι μόνο. Αλλά και. Πώς μπορούμε να ξεφύγουμε από την απολυταρχία του μόνο ερωτικό σε κάτι που θα είναι και αλλά όχι μόνο;
Όμως έχω ξεφύγει από το θέμα και σταματώ.
Κάτι που νομίζω ότι σχετίζεται με την κουλτούρα βιασμου (της οποία ο σύνδεσμος δεν λειτουργεί :-/ ) είναι η αύξηση της βίαιης σεξουαλικότητας τύπου kink.com
Επειδή ξέφυγα αρκετά από το θέμα της ανάρτησης διέγραψέ το δεν υπάρχει παρεξήγηση.
La Inquieta
19/08/2013
Δεν θα επεκταθώ στην αντικειμενοποίηση γενικά, απαντάω βασικά στην πρώτη σου ερώτηση: γιατί αυτού του είδους η σεξουαλική απεικόνιση θεωρείται κουλτούρα βιασμού από τις ιθαγενείς γυναίκες.
Νομίζω ότι αν δούμε την ιστορική εξέλιξη της αποικιοκρατίας δεν είναι δύσκολη η σύνδεση. Ο βιασμός χρησομποιήθηκε ως όπλο καθυπόταξης των γηγενών πληθυσμών. Οι γυναίκες παρουσιάστηκαν, για να αιτιολογηθεί αυτή η πράξη, ως σεξουαλικά «πρόθυμες». Η σημερινή τους απεικόνιση σε «σέξι», προκλητικές πόζες, είναι κατά κάποιον τρόπο η συνέχεια ή η μετεξέλιξη της αθώωσης του βιασμού.
Και η δεύτερη ένσταση τους, αφορά την ασέβεια προς την ταυτότητα τους που απορρέει μέσα από τις συγκεκριμένες απεικονίσιες: διαμορφώνεται μια εικόνα για το πώς είναι οι ιθαγενείς γυνάικες, ως προς τα εξωτερικά χαρακτηριστικά τους, η οποία δεν αντιστοιχεί με την πραγματική. Δες αν θέλεις και ένα site στο οποίο έχουν συγκεντρώσει πολλές παρόμοιες φωτογραφίες. Κάποιες λιγότερο προκλητικές, καποιες περισσότερο:
https://sexualizationofnativeamericanwomen.jux.com/
tris
19/08/2013
Η φωτογραφία, εκτός από την αντικειμενοποίηση, αποτελεί και κραυγαλέο παράδειγμα cultural appropriation. Τα τιρκουάζ κοσμήματα και τα κρόσσια είναι παραδοσιακά στην ενδυμασία ορισμένων φυλών, ενώ αυτό που φοράει στο κεφάλι είναι έμβλημα των πολεμιστών και των αρχηγών της φυλής, το οποίο φορούν μόνο αυτοί και κυρίως σε τελετές.
Και αν καταλάβα καλά, όλα αυτά δεν ανήκουν καν σε μία φυλή μόνο, αλλά είναι ένα συνονθύλευμα από παραδόσεις διαφορετικών φυλών σ’ έναν «ινδιάνικο» αχταρμά (το λεοπάρ δεν έχει σχέση με τους ιθαγενείς της Αμερικής, αλλά φαντάζομαι ότι το έβαλαν κι αυτό επειδή είναι «έθνικ» ή «tribal»).
Συν το ότι πρόκειται για εσώρουχα, που φοράει μια ημίγυμνη γυναίκα που δεν είναι ιθαγενής για να τα προωθήσει. Και αντικειμενοποίηση που τρέφει γι’ ακόμα μια φορά το στερεότυπο της «εξωτικής Ινδιάνας» λοιπόν και εκμετάλλευση των στερεοτύπων για τους ιθαγενείς της Αμερικής (οι οποίοι μάλλον δεν θα βγάλουν δεκάρα από τις πωλήσεις της Victoria’s Secret).
cortlinux
19/08/2013
Ναι ούτε αυτό το είχα σκεφτεί το είναι κι ένα είδος ασέβειας στην ίδια την κουλτούρα τους. Διότι πχ είναι πολύ διαφορετικό να το είχε κάνει μία ιθαγενής από μόνη της, από άποψη αν θες κι άλλο το πώς χειρίζονται την εικόνα τους και την κουλτούρα τους οι κατακτητές τους – δυνάστες τους.
Επειδή επόμενοι σχολιαστές δεν θα το γνωρίζουν να διευκρινίσω ότι εγώ αναφέρουν σε μία διαφορετική εικόνα από αυτή που υπάρχει αυτή τη στιγμή στο άρθρο και η οποία νομίζω ότι είναι πιο σωστή. Χτυπάει σε πιο πολλά σημεία.
50ft queenie
19/08/2013
Η εικόνα άλλαξε γιατί το κείμενο στην προηγούμενη δεν διαβαζόταν καλά. Επίσης, το ότι δεν σου περνάει από το μυαλό αυτό που αναφέρεις, είναι γιατί έχουμε λευκό προνόμιο.
tris, υπέροχο σχόλιο. Συμφωνώ και επαυξάνω.
Παρακάτω μερικά λινκς σχετικά με τους φεμινισμούς των ιθαγενών λαών καθώς και για την οικειοποίηση και τον φετιχισμό της κουλτούρας και των ιθαγενών λαών για ακόμη περισσότερο διάβασμα:
– Violence Against Native Women is Not Traditional | Whisper Kish
– Indigenous feminism without apology | Unsettling America
– Feminist Intersection: Ke$ha and the ongoing cultural appropriation and sexualization of Native women | Bitch Media
– A peaceful revolution | Idle No More
– Indigenous Women: Never Idle | The Feminist Wire
– Indigenous Feminism and Cultural Appropriation | Racialicious
– Reflecting on Cultural Appropriation | Gender Focus
– Healthy Sexuality and Fighting Homophobia | girl janitor
– No Doubt, exploiting ‘hot’ Native American stereotypes is never OK | The Guardian
– Cultural appropriation: a beginner’s guide | Feminist Disney
– What’s the deal with cultural appropriation anyway? | Could Be Cooler
– Beyond Bindis: Why Cultural Appropriation Matters | The Aerogram
– Eurocentric gender roles and radical feminism | girl janitor
– Apihtawikosisan @ tumblr
– Shardeva @ tumblr
La Inquieta
19/08/2013
Tris έχεις απόλυτο δίκιο, ετοιμαζόμουν να γράψω για cultural appropriation- από προσωπική συζήτηση με ιθαγενείς γυναίκες- στο β’ μέρος.
tris
20/08/2013
Πολύ ενδιαφέροντα links, 50ft queenie! Μάλιστα βλέπω ότι υπάρχει και post σχετικό με την εικόνα στο Native Appropriations. (http://nativeappropriations.com/2012/11/guess-we-can-add-victorias-secret-to-the-list.html)
Πολύ περιεκτικό το post κατά τ’ άλλα, περιμένω και το επόμενο!