Ο Φεμινισμός Είναι για Όλους | Κεφάλαιο 2: Καλλιέργεια Συνείδησης

Το Feminism is for Everybody της bell hooks είναι πολύ καλό εισαγωγικό εγχειρίδιο για το φεμινισμό, για τη φεμινιστική θεωρία και για το κίνημα. Απευθύνεται σε όποιον ενδιαφέρεται να μάθει για το σύγχρονο φεμινισμό, καθώς εκφράζει σε γενικές γραμμές το τρίτο κύμα και έννοιες όπως η διαθεματικότητα. Θεωρούμε πως είναι χρήσιμο να υπάρχει μεταφρασμένο στα ελληνικά και να είναι διαθέσιμο στο σάιτ μας, καθώς αναλύει με απλή, κατανοητή γλώσσα γιατί όντως ο φεμινισμός είναι για όλους. Κάθε κεφάλαιο θα αναρτάται μόλις μεταφράζεται.

2

ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ

Συνεχής Αλλαγή Διάθεσης

Οι φεμινίστριες γίνονται, δε γεννιούνται. Δε γίνεται καμία υποστηρίκτρια της φεμινιστικής πολιτικής επειδή απλώς έχει το προνόμιο να έχει γεννηθεί γυναίκα. Όπως με όλες τις πολιτικές θέσεις, κάποιος πιστεύει στη φεμινιστική πολιτική μέσω επιλογής και δράσης. Όταν οι γυναίκες άρχισαν να οργανώνονται σε ομάδες για να μιλούν για το θέμα του σεξισμού και της αντρικής κυριαρχίας ήξεραν ξεκάθαρα ότι οι γυναίκες ήταν εξίσου κοινωνικοποιημένες να πιστεύουν στη σεξιστική σκέψη και αξίες με τους άντρες, με μόνη διαφορά ότι απλώς οι άντρες επωφελούνταν από το σεξισμό περισσότερο από ό,τι οι γυναίκες, με συνέπεια να είναι λιγότερο πιθανό να θέλουν να αφήσουν το πατριαρχικό προνόμιο. Πριν να αλλάξουμε την πατριαρχία οι γυναίκες έπρεπε να αλλάξουμε τον εαυτό μας· έπρεπε να καλλιεργήσουμε τη συνείδησή μας.

Η καλλιέργεια επαναστατικής φεμινιστικής συνείδησης τόνιζε τη σημασία της μάθησης για την πατριαρχία ως σύστημα κυριαρχίας, πώς θεσμοποιήθηκε και πώς συνεχίζεται και διατηρείται. Η κατανόηση του πώς η αντρική κυριαρχία και ο σεξισμός εκφράζονταν στην καθημερινή ζωή έκανε τις γυναίκες να συνειδητοποιούν πώς γίνονταν θύματα και αντικείμενα εκμετάλλευσης, και, στις χειρότερες περιπτώσεις, καταπιέζονταν. Από νωρίς στο σύγχρονο φεμινιστικό κίνημα οι ομάδες καλλιέργειας συνείδησης γίνονταν συχνά πλαίσια όπου οι γυναίκες ξεσπούσαν καταπιεσμένη εχθρικότητα και οργή για τον κατατρεγμό τους, εστιάζοντας ελάχιστα ή καθόλου στις στρατηγικές παρέμβασης και μεταμόρφωσης. Σε βασικό επίπεδο πολλές πληγμένες και χρησιμοποιημένες γυναίκες χρησιμοποιούσαν θεραπευτικά την ομάδα καλλιέργειας συνείδησης. Ήταν το μέρος όπου ανακάλυπταν και αποκάλυπταν ανοιχτά το βάθος των ενδόμυχων πληγών τους. Αυτή η εξομολογητική πλευρά λειτούργησε ως γιατρειά. Μέσω της καλλιέργειας συνείδησης οι γυναίκες απέκτησαν τη δύναμη να αμφισβητήσουν τις πατριαρχικές δυνάμεις στη δουλειά και στο σπίτι.

Είναι σημαντικό όμως ότι το θεμέλιο αυτής της δουλειάς ήταν το ότι οι γυναίκες εξέταζαν τη σεξιστική σκέψη και δημιουργούσαν στρατηγικές για να αλλάξουμε τις συμπεριφορές μας και τις πεποιθήσεις μας μέσω μεταστροφής στη φεμινιστική σκέψη και αφοσίωσης στη φεμινιστική πολιτική. Είναι βασικό ότι η ομάδα καλλιέργειας συνείδησης (ΚΣ) ήταν χώρος μεταστροφής. Για να φτιάξουν μαζικό φεμινιστικό κίνημα οι γυναίκες έπρεπε να οργανωθούν. Η συνεδρία καλλιέργειας συνείδησης, που συνήθως γινόταν στο σπίτι κάποιας (και όχι σε δημόσιο χώρο, που έπρεπε να νοικιαστεί ή να παραχωρηθεί), ήταν ο τόπος συνάντησης. Ήταν το μέρος όπου έμπειρες φεμινίστριες στοχάστριες και ακτιβίστριες μπορούσαν να στρατολογήσουν νεοφώτιστες.

Κυρίως, η επικοινωνία και ο διάλογος ήταν κεντρικά στην ημερήσια διάταξη στις συνεδρίες καλλιέργειας συνείδησης. Σε πολλές ομάδες υπήρχε πολιτική που τιμούσε τη φωνή όλων. Οι γυναίκες μιλούσαν με σειρά για να διασφαλιστεί ότι θα ακούγονταν όλες. Αυτή η προσπάθεια δημιουργίας ενός μη ιεραρχικού μοντέλου συζήτησης έδινε σε κάθε γυναίκα την ευκαιρία να μιλήσει αλλά συχνά δε δημιουργούσε πλαίσιο για ζωντανό διάλογο. Παρ’ όλ’ αυτά στις περισσότερες περιπτώσεις γινόταν συζήτηση και υπήρχαν διαφωνίες, συνήθως αφού είχαν μιλήσει όλες τουλάχιστον μία φορά. Η διαλεκτική συζήτηση ήταν συνηθισμένη στις ομάδες ΚΣ καθώς ήταν ο τρόπος που επιχειρούσαμε να ξεκαθαρίσουμε τη συλλογική κατανόησή μας για τη φύση της αντρικής κυριαρχίας. Μόνο μέσω της συζήτησης και της διαφωνίας θα μπορούσαμε να ξεκινήσουμε να βρίσκουμε ρεαλιστική άποψη για την έμφυλη εκμετάλλευση και καταπίεση.

Καθώς η φεμινιστική σκέψη, που εμφανίστηκε πρώτα στο πλαίσιο μικρών ομάδων όπου τα άτομα συχνά γνωρίζονταν μεταξύ τους (μπορεί να δούλευαν μαζί και/ή να ήταν φίλες), άρχιζε να εκφράζεται ως θεωρία σε έντυπα ώστε να φτάσει σε πιο ευρύ κοινό, οι ομάδες διαλύθηκαν. Η δημιουργία των γυναικείων σπουδών ως ακαδημαϊκού κλάδου παρείχε άλλον ένα χώρο όπου οι γυναίκες μπορούσαν να ενημερώνονται για τη φεμινιστική σκέψη και τη φεμινιστική θεωρία. Πολλές γυναίκες που πρωτοστάτησαν στην εισαγωγή των μαθημάτων γυναικείων σπουδών στα κολέγια και σε πανεπιστήμια ήταν ριζοσπαστικές ακτιβίστριες στους αγώνες για τα πολιτικά δικαιώματα, για τα δικαιώματα των ομοφυλόφιλων, και στο πρώιμο φεμινιστικό κίνημα. Πολλές από αυτές δεν είχαν διδακτορικό, που σήμαινε ότι έμπαιναν σε ακαδημαϊκούς θεσμούς με κατώτερο μισθό και με περισσότερες ώρες δουλειάς από ό,τι οι συνάδελφοί τους σε άλλους κλάδους. Όταν νεότερες πτυχιούχοι άρχισαν να συμμετέχουν στην προσπάθεια νομιμοποίησης της φεμινιστικής επιστημοσύνης στην ακαδημία ξέραμε ότι ήταν σημαντικό να παίρνουμε πιο υψηλά πτυχία. Οι περισσότερες θεωρούσαμε την αφοσίωσή μας στις γυναικείες σπουδές πολιτική δράση· ήμασταν έτοιμες να θυσιαστούμε για να δημιουργηθεί ακαδημαϊκή βάση για το φεμινιστικό κίνημα.

Στα τέλη της δεκαετίας του ’70 είχε δρομολογηθεί η αποδοχή των γυναικείων σπουδών ως ακαδημαϊκός κλάδος. Αυτός ο θρίαμβος επισκίασε το γεγονός ότι πολλές από τις γυναίκες που είχαν ανοίξει το δρόμο για τη θεσμοποίηση των γυναικείων σπουδών απολύθηκαν επειδή είχαν μάστερ και όχι διδακτορικό. Ενώ μερικές από εμάς επέστρεψαν στο μεταπτυχιακό για να πάρουμε διδακτορικό, μερικές από τις καλύτερες και πιο έξυπνες ανάμεσά μας δεν το έκαναν λόγω πλήρους απομυθοποίησης του πανεπιστημίου και εξάντλησης από τον υπερβολικό φόρτο εργασίας, και επειδή είχαν απογοητευτεί και εξοργιστεί που η ριζοσπαστική πολιτική που υποστήριζε τις γυναικείες σπουδές αντικαθιστούταν από φιλελεύθερο ρεφορμισμό. Σύντομα το μάθημα των γυναικείων σπουδών είχε αντικαταστήσει την ανοιχτή σε όλες ομάδα καλλιέργειας συνείδησης. Ενώ στις ομάδες καλλιέργειας συνείδησης βρίσκονταν γυναίκες από διάφορα υπόβαθρα, αυτές που δούλευαν μόνο ως νοικοκυρές ή σε δουλειές εξυπηρέτησης, και επιτυχημένες επαγγελματίες, η ακαδημία ήταν και παραμένει χώρος ταξικού προνομίου. Συχνά προβάλλονταν προνομιούχες λευκές μεσοαστές γυναίκες που ήταν η αριθμητική πλειοψηφία αλλά όχι απαραίτητα οι ριζοσπαστικές ηγέτιδες του σύγχρονου φεμινιστικού κινήματος επειδή σε αυτή την ομάδα εστίαζαν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ως εκπροσώπους του αγώνα. Γυναίκες με επαναστατική φεμινιστική συνείδηση, πολλές από αυτές λεσβίες και από την εργατική τάξη, συχνά δε φαίνονταν καθώς το κίνημα τραβούσε τη γενική προσοχή. Η εκτόπισή τους έγινε ολοκληρωτική μόλις οι γυναικείες σπουδές εδραιώθηκαν στα κολέγια και στα πανεπιστήμια που είναι συντηρητικές συγκροτημένες δομές. Μόλις το μάθημα των γυναικείων σπουδών αντικατέστησε την ομάδα καλλιέργειας συνείδησης ως βασικός χώρος μετάδοσης της φεμινιστικής σκέψης και των στρατηγικών για κοινωνική αλλαγή το κίνημα έχασε τη δυνατότητα μαζικής βάσης του.

Ξαφνικά όλο και περισσότερες γυναίκες άρχισαν είτε να αυτοαποκαλούνται «φεμινίστριες» είτε να χρησιμοποιούν τη ρητορική της διάκρισης φύλων για να αλλάξουν την οικονομική τους κατάσταση. Η θεσμοποίηση των φεμινιστικών σπουδών δημιούργησε ένα σώμα εργασιών στον κόσμο της ακαδημίας και των εκδόσεων. Αυτές οι αλλαγές βασισμένες στη σταδιοδρομία οδήγησαν σε μορφές επαγγελματικής καιροσκοπίας καθώς γυναίκες που δεν είχαν αφοσιωθεί ποτέ πολιτικά στο μαζικό φεμινιστικό αγώνα υιοθετούσαν τη στάση και την ορολογία του φεμινισμού όταν ωφελούσε την ταξική κινητικότητά τους. Η διάλυση των ομάδων καλλιέργειας συνείδησης σχεδόν εξάλειψε την ιδέα ότι για να γίνει κανείς υποστηρικτής του φεμινισμού έπρεπε να μάθει για το φεμινισμό και να επιλέξει συνειδητά να υιοθετήσει τη φεμινιστική πολιτική.

Χωρίς την ομάδα καλλιέργειας συνείδησης ως χώρο όπου οι γυναίκες αντιμετώπιζαν το δικό τους σεξισμό προς άλλες γυναίκες, η κατεύθυνση του φεμινιστικού κινήματος μπορούσε να αλλάξει προς την εστίαση στην ισότητα στην εργασία και την αντιμετώπιση της αντρικής κυριαρχίας. Με την έντονη εστίαση στην έννοια της γυναίκας ως «θύμα» της ισότητας φύλων που άξιζε αποζημίωση (είτε μέσω αλλαγών στις νομικές διακρίσεις είτε μέσω πολιτικών θετικής δράσης) ξεχάστηκε η ιδέα ότι οι γυναίκες έπρεπε πρώτα να αντιμετωπίσουν τον εσωτερικευμένο σεξισμό τους για να γίνουν φεμινίστριες. Γυναίκες κάθε ηλικίας φέρονταν λες και η ανησυχία ή η οργή για την αντρική κυριαρχία ή την ισότητα των φύλων ήταν το μόνο που χρειαζόταν για να γίνει κάποια «φεμινίστρια». Χωρίς να αντιμετωπίζουν τον εσωτερικευμένο σεξισμό, οι γυναίκες που σήκωναν το φεμινιστικό λάβαρο συχνά πρόδιδαν το σκοπό του αγώνα με τη συμπεριφορά τους προς άλλες γυναίκες.

Στις αρχές της δεκαετίας του ’80 η επίκληση πολιτικοποιημένης γυναικείας αδελφοσύνης, που ήταν τόσο κρίσιμη στο ξεκίνημα του φεμινιστικού κινήματος, έχασε το νόημά της καθώς το έδαφος της ριζοσπαστικής φεμινιστικής πολιτικής επισκιάστηκε από ένα φεμινισμό που βασιζόταν στον τρόπο ζωής, ο οποίος έλεγε ότι κάθε γυναίκα μπορούσε να είναι φεμινίστρια άσχετα από τις πολιτικές πεποιθήσεις της. Δε χρειάζεται να πούμε ότι αυτός ο τρόπος σκέψης έχει υπονομεύσει τη φεμινιστική θεωρία και την πρακτική, τη φεμινιστική πολιτική. Όταν το φεμινιστικό κίνημα ανανεωθεί, ενισχύοντας ξανά και ξανά τις στρατηγικές που θα επιτρέψουν ένα μαζικό κίνημα για το τέλος του σεξισμού και της σεξιστικής εκμετάλλευσης και καταπίεσης για όλους, η καλλιέργεια συνείδησης θα αποκτήσει ξανά την αρχική σπουδαιότητά της. Αντιγράφοντας αποτελεσματικά το μοντέλο των συναντήσεων των Ανώνυμων Αλκοολικών, θα γίνονται ομάδες καλλιέργειας φεμινιστικής συνείδησης σε κοινότητες, προσφέροντας το μήνυμα της φεμινιστικής σκέψης σε όλους ασχέτως τάξης, φυλής, ή φύλου. Ενώ μπορεί να εμφανιστούν συγκεκριμένες ομάδες βασισμένες σε κοινές ταυτότητες, στο τέλος κάθε μήνα τα άτομα θα είναι σε μικτές ομάδες.

Η καλλιέργεια φεμινιστικής συνείδησης για τους άντρες είναι τόσο βασική για το επαναστατικό κίνημα όσο οι γυναικείες ομάδες. Αν είχε δοθεί έμφαση σε ομάδες αντρών που θα μάθαιναν σε αγόρια και σε άντρες τι είναι ο σεξισμός και πώς μπορεί να μεταμορφωθεί, θα ήταν αδύνατο τα μέσα μαζικής ενημέρωσης να παρουσιάσουν το κίνημα ως κατά των αντρών. Αυτό επίσης θα προλάβαινε το σχηματισμό αντιφεμινιστικού αντρικού κινήματος. Στον απόηχο του σύγχρονου φεμινισμού σχηματίζονταν συχνά αντρικές ομάδες που δε συζητούσαν με κανένα τρόπο τα θέματα του σεξισμού και της αντρικής κυριαρχίας. Όπως ο φεμινισμός που βασίζεται στον επιλεγμένο τρόπο ζωής (lifestyle-based feminism) που απευθυνόταν σε γυναίκες, αυτές οι ομάδες συχνά γίνονταν θεραπευτικοί χώροι για να αντιμετωπίσουν τα τραύματά τους οι άντρες χωρίς κριτική για την πατριαρχία ή βήμα αντίστασης στην αντρική κυριαρχία. Το μελλοντικό φεμινιστικό κίνημα δε θα κάνει αυτό το λάθος. Άντρες κάθε ηλικίας χρειάζονται περιβάλλοντα όπου η αντίστασή τους στο σεξισμό δηλώνεται και χαίρει εκτίμησης. Χωρίς τους άντρες ως συμμάχους στον αγώνα το φεμινιστικό κίνημα δε θα προχωρήσει. Ήδη έχουμε να κάνουμε πολλή δουλειά για να διορθώσουμε την υπόθεση, που είναι βαθιά ριζωμένη στη νοοτροπία της κουλτούρας μας, ότι ο φεμινισμός είναι κατά των αντρών. Ο φεμινισμός είναι κατά του σεξισμού. Ένας άντρας που έχει αποβάλει το αντρικό προνόμιο, που έχει ασπαστεί τη φεμινιστική πολιτική, είναι άξιος σύμμαχος στον αγώνα και δεν είναι με κανένα τρόπο απειλή για το φεμινισμό, ενώ η διείσδυση στο φεμινιστικό κίνημα μιας γυναίκας που επιμένει στη σεξιστική σκέψη και συμπεριφορά είναι επικίνδυνη απειλή. Είναι σημαντικό ότι η πιο ισχυρή παρέμβαση που έκαναν οι ομάδες καλλιέργειας συνείδησης ήταν η απαίτηση από όλες τις γυναίκες να αντιμετωπίσουν τον εσωτερικευμένο σεξισμό τους, την αφοσίωσή τους στην πατριαρχική σκέψη και πράξη, και τη δέσμευσή τους στη φεμινιστική μεταστροφή. Χρειαζόμαστε ακόμα αυτή την παρέμβαση. Παραμένει το απαραίτητο βήμα για όποιον επιλέγει τη φεμινιστική πολιτική. Πρέπει να μεταμορφωθεί ο εχθρός μέσα μας για να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε τον εχθρό έξω. Η απειλή, ο εχθρός, είναι η σεξιστική σκέψη και συμπεριφορά. Όσο οι γυναίκες σηκώνουν το λάβαρο της φεμινιστικής πολιτικής χωρίς να ασχολούνται με το δικό τους σεξισμό και να τον μεταμορφώνουν, τελικά το κίνημα υπονομεύεται.

(μετάφραση από suzie)

Δείτε την Εισαγωγή
Δείτε το 1ο Κεφάλαιο: Φεμινιστική πολιτική
Δείτε το 3ο Κεφάλαιο: Η γυναικεία αδελφοσύνη είναι ακόμη ισχυρή
Δείτε το 4ο Κεφάλαιο: Φεμινιστική μόρφωση για κριτική συνείδηση
Δείτε το 5ο Κεφάλαιο: Δικό μας σώμα, δικός μας εαυτός
Δείτε το 6ο Κεφάλαιο: Ομορφιά μέσα και έξω
Δείτε το 7ο Κεφάλαιο: Φεμινιστικός και ταξικός αγώνας
Δείτε το 8ο Κεφάλαιο: Παγκόσμιος φεμινισμός
Δείτε το 9ο Κεφάλαιο: Γυναίκες και εργασία
Δείτε το 10ο Κεφάλαιο: Φυλή και φύλο
Δείτε το 11ο Κεφάλαιο: Βάζοντας τέλος στη βία
Δείτε το 12ο Κεφάλαιο: Φεμινιστική αρρενωπότητα