Ο Φεμινισμός Είναι για Όλους | Κεφάλαιο 6: Ομορφιά μέσα και έξω

Το Feminism is for Everybody της bell hooks είναι πολύ καλό εισαγωγικό εγχειρίδιο για το φεμινισμό, για τη φεμινιστική θεωρία και για το κίνημα. Απευθύνεται σε όποιον ενδιαφέρεται να μάθει για το σύγχρονο φεμινισμό, καθώς εκφράζει σε γενικές γραμμές το τρίτο κύμα και έννοιες όπως η διαθεματικότητα. Θεωρούμε πως είναι χρήσιμο να υπάρχει μεταφρασμένο στα ελληνικά και να είναι διαθέσιμο στο σάιτ μας, καθώς αναλύει με απλή, κατανοητή γλώσσα γιατί όντως ο φεμινισμός είναι για όλους. Κάθε κεφάλαιο θα αναρτάται μόλις μεταφράζεται.

6

ΟΜΟΡΦΙΑ ΜΕΣΑ ΚΑΙ ΕΞΩ

Η αντιπαράθεση στο σεξιστικό τρόπο σκέψης σχετικά με το γυναικείο σώμα ήταν μια από τις πιο ισχυρές παρεμβάσεις που έκανε το σύγχρονο φεμινιστικό κίνημα. Πριν από την απελευθέρωση των γυναικών όλες οι γυναίκες, νέες και μεγαλύτερες, μαθαίναμε από τη σεξιστική σκέψη να πιστεύουμε ότι η αξία μας εξαρτάται μόνο από την εμφάνιση και από το αν θεωρούμασταν ευπαρουσίαστες, ειδικά από τους άντρες. Οι φεμινίστριες στοχάστριες, που καταλάβαιναν ότι οι γυναίκες δε θα απελευθερωνόμασταν ποτέ αν δεν αναπτύσσαμε υγιή αυτοπεποίθηση και αγάπη για τον εαυτό μας, πήγαν κατευθείαν στην καρδιά του ζητήματος –στην κριτική εξέταση του πώς νιώθουμε και σκεφτόμαστε για το σώμα μας και στην πρόταση εποικοδομητικών στρατηγικών για αλλαγή.  Τώρα, μετά από χρόνια που νιώθω άνετα να επιλέξω αν θα φορέσω σουτιέν, θυμάμαι πόσο σημαντική απόφαση ήταν αυτό πριν από 30 χρόνια. Το ότι οι γυναίκες απάλλαξαν τα σώματά τους από ανθυγιεινά και άβολα, ασφυκτικά ρούχα –σουτιέν, ζώνες κορσέ, κορσέδες, ζώνες για καλτσοδέτες κτλ– ήταν τελετουργική, ριζοσπαστική ανάκτηση της υγείας και του μεγαλείου του γυναικείου σώματος. Οι γυναίκες σήμερα που δεν έχουν ζήσει τέτοιους περιορισμούς μπορούν μόνο να μας εμπιστεύονται όταν λέμε ότι αυτή η ανάκτηση ήταν πολύ σημαντική.

Σε βαθύτερο επίπεδο αυτό το τελετουργικό ισχυροποίησε τις γυναίκες που φορούσαν άνετα ρούχα σε όλα τα επίπεδα της ζωής. Η δυνατότητα να φοράνε παντελόνι στη δουλειά ήταν εκπληκτική για πολλές γυναίκες, η δουλειά των οποίων απαιτούσε να είναι συνεχώς σκυμμένες. Για τις γυναίκες που δεν ένιωθαν ποτέ άνετα με τα φορέματα και τις φούστες όλες αυτές οι αλλαγές ήταν συναρπαστικές. Σήμερα φαίνονται ασήμαντες στις γυναίκες που μπορούν να διαλέξουν ελεύθερα τι θέλουν να φοράνε από την παιδική ηλικία και μετά. Πολλές ενήλικες γυναίκες που ασπάζονται το φεμινισμό σταμάτησαν να φοράνε περιοριστικά, άβολα παπούτσια με ψηλό τακούνι. Αυτές οι αλλαγές οδήγησαν τη βιομηχανία παραγωγής παπουτσιών να σχεδιάζει άνετα χαμηλά παπούτσια για γυναίκες. Καθώς δεν αναγκαζόμασταν πλέον από τη σεξιστική παράδοση να βάζουμε μακιγιάζ, οι γυναίκες κοιταζόμασταν στον καθρέφτη και μαθαίναμε να βλέπουμε τον εαυτό μας όπως είμαστε.

Τα ρούχα και η επανάσταση που δημιουργήθηκαν από τις φεμινιστικές παρεμβάσεις έδειξαν στις γυναίκες ότι η σάρκα μας άξιζε αγάπη και λατρεία στη φυσική της κατάσταση· τίποτα δε χρειαζόταν να προστεθεί εκτός αν η γυναίκα επέλεγε επιπλέον στολισμό. Αρχικά οι καπιταλιστές επενδυτές στη βιομηχανία των καλλυντικών και της μόδας φοβούνταν ότι ο φεμινισμός θα κατέστρεφε τη δουλειά τους. Έριχναν τα χρήματά τους σε καμπάνιες στα μέσα ενημέρωσης που παρουσίαζαν ως επιπόλαιη την απελευθέρωση των γυναικών δείχνοντας εικόνες των φεμινιστριών ως μεγαλόσωμων, υπεραρσενικών και πολύ απλά άσχημων. Στην πραγματικότητα οι γυναίκες στο φεμινιστικό κίνημα ήταν κάθε σχήματος και μεγέθους. Είχαμε μεγάλη ποικιλία. Και πόσο συναρπαστικό ήταν να είμαστε ελεύθερες να εκτιμάμε τις διαφορές μας χωρίς κρίση και ανταγωνισμό.

Υπήρχε μια περίοδος στις πρώτες μέρες του φεμινισμού που πολλές ακτιβίστριες απαρνήθηκαν κάθε ενδιαφέρον για τη μόδα και για την εμφάνιση. Αυτά τα άτομα συχνά κατέκριναν αυστηρά κάθε γυναίκα που έδειχνε ενδιαφέρον για τα διακοσμημένα θηλυκά ρούχα ή για το μακιγιάζ. Οι περισσότερες από εμάς ήμασταν ενθουσιασμένες που είχαμε επιλογές. Και όταν είχαμε την επιλογή, συνήθως τείναμε προς την άνεση και την ευκολία. Ποτέ δεν ήταν απλό θέμα για τις γυναίκες να ενώσουν την αγάπη για την ομορφιά και το στιλ με την άνεση και την ευκολία. Οι γυναίκες έπρεπε να απαιτήσουν η βιομηχανία της μόδας (στην οποία εκείνη την εποχή κυριαρχούσαν πλήρως οι άντρες) να δημιουργήσει διάφορα στιλ ρούχων. Τα περιοδικά άλλαξαν (οι φεμινίστριες ακτιβίστριες καλούσαν για περισσότερες γυναίκες συγγραφείς και άρθρα για σοβαρά θέματα). Για πρώτη φορά στην ιστορία της Αμερικής οι γυναίκες αναγκάστηκαν να αναγνωρίσουν τη δύναμη του καταναλωτικού χρήματός μας, και χρησιμοποίησαν αυτή τη δύναμη για να δημιουργήσουν θετική αλλαγή.

Η αντιπαράθεση στη βιομηχανία της μόδας που οριζόταν από σεξισμό άνοιξε χώρο για τις γυναίκες να εξετάσουμε πρώτη φορά στη ζωή μας τις παθολογικές, επικίνδυνες πλευρές της εμμονής με την εμφάνιση. Τονίζονταν η παρορμητική κατανάλωση τροφής και η παρορμητική στέρηση τροφής. Αν και δημιουργούσαν διαφορετική «εμφάνιση», αυτοί οι εθισμοί που ήταν επικίνδυνοι για την υγεία είχαν την ίδια ρίζα. Το φεμινιστικό κίνημα ανάγκασε το σεξιστικό ιατρικό κατεστημένο να προσέξει αυτά τα θέματα. Αρχικά αυτό το κατεστημένο αγνόησε τη φεμινιστική κριτική. Όταν όμως οι φεμινίστριες άρχισαν να δημιουργούν κέντρα υγείας, που παρείχαν ένα χώρο για θετικές υπηρεσίες υγείας που εστίαζαν στη γυναίκα, η ιατρική βιομηχανία συνειδητοποίησε ότι, όπως με τη μόδα, μεγάλος αριθμός γυναικών θα έπαιρνε το καταναλωτικό χρήμα του και θα πήγαινε προς αυτούς τους χώρους υπηρεσιών υγείας που παρείχαν καλύτερη φροντίδα, άνεση και σεβασμό για το γυναικείο σώμα. Όλες οι θετικές αλλαγές στην αντιμετώπιση του γυναικείου σώματος, της γυναικείας περίθαλψης, από το ιατρικό κατεστημένο, είναι άμεσο αποτέλεσμα του φεμινιστικού αγώνα. Στο θέμα της ιατρικής φροντίδας, της σοβαρής αντιμετώπισης του σώματός μας, οι γυναίκες συνεχίζουμε να αμφισβητούμε και να ερχόμαστε σε αντιπαράθεση με την ιατρική βιομηχανία. Αυτός είναι ένας από τους ελάχιστους τομείς όπου ο φεμινιστικός αγώνας έχει μαζική υποστήριξη από τις γυναίκες, είτε είναι είτε δεν είναι αφοσιωμένες στη φεμινιστική πολιτική. Βλέπουμε τη συλλογική δύναμη των γυναικών όσον αφορά τα γυναικολογικά θέματα, τους τύπους καρκίνου (ιδιαίτερα τον καρκίνο του στήθους) που απειλούν τις γυναίκες περισσότερο από τους άντρες, και πιο πρόσφατα το θέμα των καρδιακών παθήσεων.

Ο φεμινιστικός αγώνας για να δοθεί τέλος στις διατροφικές διαταραχές ήταν συνεχής μάχη επειδή η εμμονή της χώρας μας να κρίνει τις γυναίκες όλων των ηλικιών με βάση την εμφάνιση δεν εξαφανίστηκε ποτέ εντελώς. Συνεχίζει να αιχμαλωτίζει την πολιτιστική φαντασία μας. Στα τέλη της δεκαετίας του ’80 πολλές γυναίκες έφευγαν από το φεμινισμό. Ενώ όλες οι γυναίκες επωφελούνταν  από τις φεμινιστικές επεμβάσεις, όλο και περισσότερες γυναίκες δέχονταν ξανά ιδέες για την ομορφιά που ορίζονταν από το σεξισμό. Γυναίκες που ήταν λίγο παραπάνω από 20 ετών όταν ξεκίνησε το σύγχρονο φεμινιστικό κίνημα ήταν τώρα 45 με 50 ετών. Αν και οι φεμινιστικές αλλαγές στο πώς βλέπουμε το γυναικείο σώμα έχουν κάνει τη γήρανση πολύ πιο θετική εμπειρία για τις γυναίκες, η αντιμετώπιση της πραγματικότητας της γήρανσης στην πατριαρχική κοινωνία, ειδικά της πραγματικότητας του να μην μπορούν πλέον βιολογικά να γεννήσουν παιδιά, οδήγησε πολλές γυναίκες στο να υιοθετήσουν ξανά τις παλιές σεξιστικές ιδέες για τη γυναικεία ομορφιά.

Σήμερα, περισσότερο από ποτέ πριν στην ιστορία της χώρας μας, τεράστιος αριθμός ετεροφυλόφιλων γυναικών άνω των 40 ετών ήταν και είναι ακόμη χωρίς σύντροφο. Καθώς βρίσκονται σε ανταγωνισμό με νεότερες γυναίκες (πολλές από τις οποίες δεν είναι και δε θα γίνουν ποτέ φεμινίστριες) για την προσοχή των αντρών συχνά μιμούνται σεξιστικές εκπροσωπήσεις της γυναικείας ομορφιάς. Οπωσδήποτε συνέφερε τη ρατσιστική καπιταλιστική πατριαρχική βιομηχανία της μόδας και των καλλυντικών να δώσει ξανά αίγλη στις ιδέες για την ομορφιά που ορίζονταν από το σεξισμό. Τα ΜΜΕ ακολούθησαν το παράδειγμά της. Στις ταινίες, στην τηλεόραση και σε διαφημίσεις εικόνες πολύ αδύνατων, βαμμένων ξανθών γυναικών που φαίνονταν ότι θα σκότωναν για ένα καλό γεύμα έχουν γίνει ο κανόνας. Οι σεξιστικές εικόνες της γυναικείας ομορφιάς επέστρεψαν δριμύτερες, είναι άφθονες και απειλούν να ακυρώσουν μεγάλο μέρος της προόδου που έχουν κάνει οι φεμινιστικές παρεμβάσεις.

Είναι τραγικό ότι, αν και οι γυναίκες έχουν περισσότερη επίγνωση από ποτέ πριν για το εκτεταμένο πρόβλημα των επικίνδυνων διατροφικών διαταραχών στην ιστορία της χώρας μας, μεγάλος αριθμός γυναικών από πολύ νεαρές έως πολύ ηλικιωμένες λιμοκτονούν για να είναι αδύνατες. Η ασθένεια της ανορεξίας έχει γίνει συνηθισμένη, θέμα βιβλίων, ταινιών κτλ. Καμία σοβαρή προειδοποίηση όμως δεν αποτρέπει αποτελεσματικά τις γυναίκες που πιστεύουν ότι η εκτίμηση, η ομορφιά και η εγγενής αξία τους κρίνεται από το αν είναι αδύνατες. Τα σημερινά περιοδικά μόδας μπορεί να έχουν ένα άρθρο για τους κινδύνους της ανορεξίας ενώ βομβαρδίζουν τις αναγνώστριες με εικόνες ισχνών νεαρών σωμάτων που εκπροσωπούν το απόγειο της ομορφιάς και της επιθυμητότητας. Το μπερδεμένο μήνυμα κάνει μεγαλύτερη ζημιά στις γυναίκες που ποτέ δεν ασχολήθηκαν με τη φεμινιστική πολιτική. Παρ’ όλ’ αυτά υπάρχουν πρόσφατες φεμινιστικές επεμβάσεις με στόχο την ανανέωση των προσπαθειών μας να δηλώσουμε τη φυσική ομορφιά των γυναικείων σωμάτων.

Τα κορίτσια σήμερα μισούν το σώμα τους όσο και τα αντίστοιχα κορίτσια πριν το φεμινισμό. Ενώ το φεμινιστικό κίνημα παρήγαγε πολλά είδη περιοδικών υπέρ του φεμινισμού, κανένα περιοδικό μόδας που κινούνταν προς το φεμινισμό δε φαινόταν να δίνει σε όλες τις γυναίκες εναλλακτικές εικόνες για την ομορφιά. Η κριτική των σεξιστικών εικόνων χωρίς να προσφέρονται εναλλακτικές εικόνες είναι ελλιπής παρέμβαση. Η κριτική από μόνη της δεν οδηγεί στην αλλαγή. Μάλιστα, μεγάλο μέρος της φεμινιστικής κριτικής για την ομορφιά έχει απλώς αφήσει τις γυναίκες μπερδεμένες για το τι είναι η υγιής επιλογή. Ως μεσήλικη γυναίκα που έχει πάρει περισσότερο βάρος από ό,τι ποτέ άλλοτε στη ζωή μου, θέλω να κάνω προσπάθεια για να χάσω βάρος χωρίς να αναπτύξω σεξιστικό μίσος για το σώμα μου για να το κάνω αυτό. Αυτές τις μέρες σε έναν κόσμο μόδας, ειδικά στην πλευρά των καταναλωτών, όπου ρούχα που φαίνονται σαν να σχεδιάστηκαν μόνο για το σώμα των πολύ λεπτών έφηβων κοριτσιών είναι ο κανόνας, όλες οι γυναίκες ασχέτως ηλικίας μαθαίνουν να έχουν είτε συνειδητά είτε ασυνείδητα άγχος για το σώμα τους, να βλέπουν τη σάρκα ως προβληματική. Ενώ έχουμε την τύχη μερικά καταστήματα να έχουν όμορφα ρούχα για γυναίκες κάθε μεγέθους και σχήματος, συχνά αυτά τα ρούχα είναι πολύ πιο ακριβά από ό,τι τα πιο φτηνά ρούχα που προωθεί η βιομηχανία της μόδας για το ευρύ κοινό. Όλο και περισσότερο τα περιοδικά μόδας σήμερα μοιάζουν με τα περιοδικά του παρελθόντος. Όλο και περισσότερα άρθρα έχουν την υπογραφή αντρών. Σπάνια τα άρθρα έχουν φεμινιστική άποψη ή φεμινιστικό περιεχόμενο. Και οι μόδες που απεικονίζονται τείνουν να αντανακλούν σεξιστική καλαισθησία.

Αυτές οι αλλαγές δεν έχουν αναγνωριστεί δημοσίως επειδή πολλές από τις φεμινίστριες που είναι πλέον ώριμες ενήλικες ασκούν την ελευθερία επιλογής τους και αναζητούν υγιή εναλλακτικά πρότυπα ομορφιάς. Όμως αν εγκαταλείψουμε τον αγώνα να απαλειφθούν εντελώς οι ιδέες για την ομορφιά που ορίζονται από σεξισμό, κινδυνεύουμε να υπονομεύσουμε όλες τις θαυμάσιες φεμινιστικές παρεμβάσεις που μας επέτρεψαν να δεχτούμε και να αγαπήσουμε το σώμα μας και τον εαυτό μας. Αν και όλες οι γυναίκες έχουν περισσότερη επίγνωση των παγίδων και των κινδύνων της αποδοχής σεξιστικών ιδεών για τη γυναικεία ομορφιά, δεν κάνουμε αρκετά για να εξαλείψουμε αυτούς τους κινδύνους –να δημιουργήσουμε εναλλακτικές εικόνες.

Οι νέες κοπέλες και οι έφηβες δε θα ξέρουν ότι οι φεμινίστριες στοχάστριες αναγνωρίζουν την αξία της ομορφιάς και του καλλωπισμού αν συνεχίσουμε να επιτρέπουμε στην πατριαρχική καλαισθησία να εμποτίζει τη βιομηχανία της ομορφιάς σε όλους τους τομείς. Η αυστηρή φεμινιστική απόρριψη της γυναικείας επιθυμίας για ομορφιά έχει υπομονεύσει τη φεμινιστική πολιτική. Ενώ αυτή η καλαισθησία είναι πιο ασυνήθιστη, συχνά παρουσιάζεται από τα μέσα ενημέρωσης ως ο τρόπος σκέψης των φεμινιστριών. Μέχρι οι φεμινίστριες να μπουν ξανά στη βιομηχανία της ομορφιάς, να μπουν ξανά στη μόδα, και να δημιουργήσουν μια συνεχή, διατηρούμενη επανάσταση, δε θα είμαστε ελεύθερες. Δε θα ξέρουμε πώς να αγαπάμε το σώμα μας όπως και τον εαυτό μας.

(μετάφραση από suzie)

Δείτε την Εισαγωγή
Δείτε το 1ο Κεφάλαιο: Φεμινιστική πολιτική
Δείτε το 2ο Κεφάλαιο: Καλλιέργεια συνείδησης
Δείτε το 3ο Κεφάλαιο: Η γυναικεία αδελφοσύνη είναι ακόμη ισχυρή
Δείτε το 4ο Κεφάλαιο: Φεμινιστική μόρφωση για κριτική συνείδηση
Δείτε το 5ο Κεφάλαιο: Δικό μας σώμα, δικός μας εαυτός
Δείτε το 7ο Κεφάλαιο: Φεμινιστικός και ταξικός αγώνα
Δείτε το 8ο Κεφάλαιο: Παγκόσμιος φεμινισμός
Δείτε το 9ο Κεφάλαιο: Γυναίκες και εργασία
Δείτε το 10ο Κεφάλαιο: Φυλή και φύλο
Δείτε το 11ο Κεφάλαιο: Βάζοντας τέλος στη βία
Δείτε το 12ο Κεφάλαιο: Φεμινιστική αρρενωπότητα