Βία: ιδεολογικά και κινηματικά

Για μένα η βία είναι μια κατ’ εξοχήν πατριαρχική και εξουσιαστική έκφραση επιβολής και αρνούμαι να τη διαπράττω γιατί αισθάνομαι πως εκχωρώ την ανθρωπιά μου σ’ ένα σύστημα που επιθυμεί να με αποκτηνώνει.

Και ναι, βιώνουμε τη βία καθημερινά, ως ανεργία, ως φτώχεια, ως επίθεση, ως καταπίεση. Η βία είναι το χρησιμότερο εργαλείο της εξουσίας. Μεταξύ άλλων είναι ένας τρόπος ν’ απαίτείται από τον καταπιεσμένο να μεταμορφώνεται σε εν δυνάμει καταπιεστή -προφανώς όχι με την ίδια ισχύ, αλλά μίνι-καταπιεστή που εσωτερικεύει τη βία που εισπράττει και την εκφράζει με τη σειρά του ως βία πάνω στους ακόμη πιο περιθωριοποιημένους από εκείνον (π.χ. θα χτυπήσει τη γυναίκα του, το παιδί του, τον μετανάστη κ.ο.κ.). Στις περιπτώσεις αυτές η εξουσία κερδίζει διπλά, μιας και α) οι μίνι-δικτατόρες δεν συμμετέχουν σε κάποιον αγώνα και, β) ενδυναμώνεται κυκλικά το ίδιο σύστημα εξουσίας και βίας.

Έχοντας υποστεί συστηματική βία διαφόρων μορφών, σε προσωπικό επίπεδο καταλαβαίνω και την επιθυμία της εκδίκησης και την καταστροφικότητά της. Για παράδειγμα, έχουμε κάνει πολλή κουβέντα γύρω από το σύνθημα «Στην τσάντα το μαχαίρι, τ’ αρχίδια του στο χέρι». Το σύνθημα το χρησιμοποιούν διάφορ@ στον φεμινιστικό χώρο. Η ένστασή μου είναι ότι δεν μπορώ να επιθυμήσω ή να επιβάλλω έμφυλη βία την ίδια στιγμή που απαιτώ την εξάλειψή της.

Καταλαβαίνω την ανάγκη ενός ανθρώπου να φαντασιώνεται. Ομολογώ πως κι εγώ έχω πάμπολλες φορές φαντασιωθεί ν’ ασκώ βία στον κακοποιητή μου. Αλλά για μένα προσωπικά αυτό δεν θα έλυνε τίποτα. Δεν μπορώ να ενδυναμωθώ μέσα από την άσκηση βίας γιατί πιστεύω πως η πράξη αυτή μου στερεί αυτό που ουσιαστικά μ’ ενδυναμώνει. Η ανθρωπιά μου με ενδυναμώνει. Η σύνδεσή μου με ανθρώπους, η κουβέντα, η συμμετοχή, η κινητοποίηση -αυτά με ενδυναμώνουν σε προσωπικό επίπεδο. Το ν’ ασκήσω βία θα το εκλάμβανα ως οπισθοδρόμηση του χαρακτήρα και της ύπαρξής μου.

(*Προσοχή! Δεν ισχυρίζομαι πως η δική μου αντιμετώπιση του τι μου έχει συμβεί είναι η μόνη ή η ιδανική. Κάθε άνθρωπος που έχει υποστεί βία βρίσκει τους δικούς του τρόπους διαχείρισης.)

Κάτι που έχω αντιμετωπίσει αρκετά συχνά είναι σχόλια τύπου «για να εξαλείψουμε τη βία θα χρησιμοποιήσουμε βία» ή «βία στη βία δεν είναι βία» και για μένα αυτά δεν βγάζουν νόημα. Εάν κινηματικά απαιτείς την εξάλειψη της βίας, δεν μπορεί να την απαιτείς με βία.

Άλλες ατελείωτες κουβέντες έχουν γίνει για την πρόταση «να σαπίσουμε στο ξύλο όλους τους κακοποιητές και μισογύνηδες». Η ένστασή μου είναι πως καλούμαι να αντιμετωπίσω έναν άνθρωπο του οποίου η ίδια του η ύπαρξη στηρίζεται πάνω στην πατριαρχική και εξουσιαστική βία, με βία. Ε, από τη μία δεν θα μάθει τίποτα γιατί αυτό απλώς του επιβεβαιώνει τη χρησιμότητα της μεθόδου που ο ίδιος χρησιμοποιεί και από την άλλη εγώ που έχω κληθεί να τον αντιμετωπίσω με βία, χάνω ένα κομμάτι του εαυτού μου και κινηματικά καταρρίπτω την αξίωσή μου για την εξάλειψη της βίας.

Το θέμα της βίας είναι περίπλοκο και δεν θα προσποιηθώ πως στο κεφάλι μου είναι λυμένο. Παλεύω πολύ συχνά με τις δικές μου προσωπικές επιθυμίες σε σχέση με τη βία. Καταλαβαίνω πως όπως είχε πει κι ο Malcolm X:

They don’t know what morals are. They don’t try and eliminate an evil because it’s evil, or because it’s illegal, or because it’s immoral; they eliminate it only when it threatens their existence. So you’re wasting your time appealing to the moral conscience of a bankrupt man. If he had a conscience, he’d straighten this thing out with no more pressure being put upon him.

– The Ballot or the Bullet, April 3, 1964

Κι αυτό είναι αλήθεια. Αλλά δεν μπορώ παρά να αναρωτηθώ με ποιό κόστος καλούμαστε ν’ ασκήσουμε βία. Προσωπικό, ιδεολογικό, κινηματικό.

Επίσης, πραγματικά δεν καταλαβαίνω πως θα πείσεις έναν άνθρωπο που ήδη βασίζεται στην εξουσιαστική βία να εγκαταλείψει τη βία με βία. Δεν γίνεται! Δεν βγάζει καν νόημα αυτό. Κι έτσι εσύ τελικά δεν αναπαράγεις εξουσιαστικές δομές; Αφού η βία είναι εξουσιαστικό όπλο, πώς διαχωρίζεις τη δική σου ‘καλή’ βία από την εξουσιαστική ‘κακή’ βία;

Μια ακόμη ανησυχία για τη βία στο κινηματικό επίπεδο είναι πως το κατεστημένο, η εξουσία, έχει πάντοτε μεγαλύτερη ισχύ από τον περιθωριοποιημένο. Χτυπάς μία τρώς πέντε. Ακόμη και μόνο γι’ αυτό δεν θα μπορούσα ποτέ να θεωρήσω την άσκηση βίας από περιθωριοποιημένες ομάδες προαπαίτηση για συμμετοχή. Ένας άνθρωπος που έχει υποστεί βία μπορεί και έχει κάθε δικαίωμα να μη θέλει να υποστεί κι άλλη βία. Ακόμη κι αν πιστεύω πως έτσι θα λυθεί το γενικό πρόβλημα, δεν μπορώ να του ζητήσω να υποστεί ούτε μια ίντσα βίας παραπάνω, ακόμη και χάριν της υποτιθέμενης λύσης.

Ειδικά ως γυναίκες μέσα σε προοδευτικά κινήματα, η θέση μας είναι ιδιαίτερη. Ο διαθεματικός μας φεμινισμός σημαίνει πως οι περισσότερες από εμάς έχουμε απόψεις και συμμετοχή σε αγώνες διαφόρων τύπων. Συχνά καλούμαστε να συμμετέχουμε σε συλλογικότητες για ένα θέμα αφήνοντας απ’ έξω τους φεμινισμούς μας (γιατί «μετά την επανάσταση όλα θα είναι καλύτερα συντρόφισσα«). Και για κερασάκι στην τούρτα, ακόμη και μέσα σε προοδευτικές συλλογικότητες οι γυναίκες εξακολουθούν να υφίστανται βία, όχι από τους κοινούς ‘εχθρούς’ αλλά από τους συμμάχους τους. Ποιά η θέση μας λοιπόν;

Με τον ίδιο τρόπο που δηλώνουμε πως οι φεμινισμοί μας θα είναι διαθεματικοί ή θα είναι σκατά, έτσι θέλω οι φεμινισμοί μας να μην αναπαράγουν (ειδικά έμφυλη) βία και να μη στηρίζουν εξουσιαστικές δομές. Δεν επιθυμώ να συμμετέχω σε κινήματα που απλώς αναπαράγουν τις ήδη υπάρχουσες σχέσεις εξουσίας, την ίδια βία, την περιθωριοποίηση, τις έμφυλες διακρίσεις.

Η βία μας περιβάλλει, μας απειλεί, μας κατευθύνει αλλά δεν μπορούμε να επιτρέψουμε να μας ορίζει. Ούτε ως ανθρώπους, ούτε ως κινήματα.

*Σημειώνω ότι η συζήτηση δεν εξαντλείται από αυτό το κείμενο, το οποίο δεν είναι παρά κάποιοι προβληματισμοί σ’ ένα θέμα τεράστιο και πολυεπίπεδο. Η αντιβία είναι ένας παράγοντας μεγάλος στην κουβέντα. Όπως λέω και παραπάνω, καταλαβαίνω στο πετσί μου πώς είναι να θες ν’ αντιδράσεις και σίγουρα η αντιβία δεν έχει τις ίδιες παραμέτρους με τη συστημική, κυριαρχική βία. Όμως οφείλουμε να εξετάσουμε πώς ακριβώς δομείται και η έννοια της αντιβίας μέσα στα κινήματά μας, ειδικά όταν πολλ@ από μας υφιστάμεθα βία (έμφυλη, ομοφοβική, τρανσφοβική κ.ο.κ. ακόμη και μέσα στα ίδια μας τα κινήματα, ακόμη κι από συντρόφους. Επιφυλάσσομαι να συνεχίσω το σκεπτικό του άρθρου σε κάποιο επόμενο για μεγαλύτερη ανάλυση.

Σχετικό άρθρο:

– Βία: γενικά και προσωπικά