Τρανς-φεμινισμός: Κάθε άλλο παρά αινιγματικός

Το πρωτότυπο κείμενο της Julia Serano δημοσιεύτηκε στον ιστότοπο του Ms. Magazine στις 18/04/12 με τίτλο Trans Feminism: There’s No Conundrum About It. Το κείμενο είναι αρκετά θεωρητικό και δεν απευθύνεται σε αναγνώστες όλων των επιπέδων κατανόησης αλλά θεωρούμε σημαντικό να βρίσκεται εδώ, μεταφρασμένο και διαθέσιμο.

Σε ένα πρόσφατο άρθρο της στο μπλογκ του Ms. Magazine με τίτλο «Το αίνιγμα του τρανς-φεμινισμού», η Aviva Dove-Viebahn παρουσίασε τον τρανσφεμινισμό ως μια περιθωριακή και αμφιλεγόμενη υποκατηγορία του φεμινιστικού κινήματος. Εγώ -όπως και πολλοί από τους σχολιαστές στο άρθρο της- διαφωνώ κάθετα. Ορίστε γιατί:

Ο τρανς-φεμινισμός (δηλαδή οι τρανς προσεγγίσεις στα φεμινιστικά ζητήματα, ή οι φεμινιστικές προσεγγίσεις στα τρανς ζητήματα) είναι μια από τις πολλές υποκατηγορίες του Τρίτου Κύματος του φεμινισμού. Οι απαρχές του είναι άμεσα συνδεδεμένες με αρκετά από τα υποκινήματα μέσα στον φεμινισμό, ιδιαίτερα τον sex-positive φεμινισμό, τον μεταμοντέρνο / μετα-στρουκτουραλιστικό φεμινισμό, την queer θεωρία και τη διαθεματικότητα. Αυτά τα νήματα του φεμινισμού απομακρύνονται από τη θέαση του σεξισμού ως μια μονοδιάστατη υπεραπλουστευμένη μορφή καταπίεσης όπου απλώς οι άντρες είναι οι τύραννοι και οι γυναίκες οι καταπιεσμένες.

Αντίθετα, αυτοί οι φεμινισμοί αναγνωρίζουν τις πολλές και διαφορετικές μορφές του σεξισμού -τις διακρίσεις που βασίζονται στο βιολογικό ή το κοινωνικό φύλο ή τη σεξουαλικότητα. Παράλληλα με τον παραδοσιακό σεξισμό (όπου οι άντρες θεωρούνται πιο αποδεκτοί από τις γυναίκες) υπάρχει και ο ετεροσεξισμός (όπου οι ετεροφυλόφιλοι θεωρούνται πιο αποδεκτοί από τους ομοφυλόφιλους) και ο μονοσεξισμός (όπου οι άνθρωποι που έλκονται ερωτικά μόνο σε ένα φύλο θεωρούνται πιο αποδεκτοί από τους ανθρώπους που έλκονται ερωτικά σε πάνω από ένα φύλο), και ο ανδροκεντρισμός (όπου οι εκφράσεις αρρενωπότητας θεωρούνται πιο αποδεκτές από τις εκφράσεις θηλυκότητας) κ.ο.κ.

Υπάρχουν κι άλλες μορφές περιθωριοποίησης στην κοινωνία μας, όπως ο ρατσισμός, οι ταξικές διακρίσεις και οι διακρίσεις βάσει αναπηρίας. Όπως έχουν επισημάνει και μη-λευκές φεμινίστριες*, αυτές οι μορφές διακρίσεων όχι μόνο δεν δρουν ανεξάρτητα, αλλά τέμνονται σε διάφορα σημεία και οξύνουν η μία την άλλη. Μια μη-λευκή γυναίκα δεν αντιμετωπίζει τον ρατσισμό και τον σεξισμό ανεξάρτητα. Ο σεξισμός που αντιμετωπίζει είναι συχνά ρατσιστικός και ο ρατσισμός που εισπράττει είναι συχνά σεξιστικός. Αυτή η έννοια της διαθεματικότητας είναι πλέον πολύ αποδεκτή ανάμεσα στ@ς σύχρον@ς φεμινιστ@ς, αν και δεν τη συναντάμε ανάμεσα σ’ εκείν@ς που προσεγγίζουν τον φεμινισμό μονοδιάστατα).

Ο τρανς-φεμινισμός έχει στον πυρήνα του την ιδέα ότι υπάρχουν πολλαπλές μορφές έκφρασης του σεξισμού που τέμνονται μεταξύ τους και με άλλες μορφές κοινωνικής καταπίεσης.

Παρ’ ότι κάποι@ φεμινιστ@ς ιστορικά αντιμετωπίζουν τον σεξισμό μέσα στο πλαίσιο της πατριαρχίας, πρώιμοι τρανς-φεμινιστ@ς έθεσαν το ζήτημα της δυαδικότητας των φύλων (η μη-συναινετική απόδοση φύλου τη στιγμή της γέννησης) και μέσα από αυτήν ερμήνευσαν τις μυριάδες εκφράσεις του σεξισμού στην κοινωνία. Οι άνθρωποι που τους αποδόθηκε αρσενικό φύλο αναμένεται όταν μεγαλώσουν να αυτοπροσδιορίζονται ως άντρες, να είναι αρρενωποί στις έμφυλες εκφράσεις τους και να έλκονται ερωτικά αποκλειστικά σε γυναίκες. Οι άνθρωποι που τους αποδόθηκε θηλυκό φύλο, αναμένεται όταν μεγαλώσουν να αυτοπροσδιορίζονται ως γυναίκες, οι έμφυλες εκφράσεις τους να είναι εκείνες της θηλυκότητας και να έλκονται ερωτικά αποκλειστικά σε άντρες.

Οποιοσδήποτε άνθρωπος δεν συμμορφώνεται με αυτήν την έμφυλη δυαδικότητα (είτε πρόκειται για ένα ίντερσεξ παιδί, είτε για ένα αγοροκόριτσο, είτε για έναν ομοφυλόφιλο άντρα, είτε για ένα τρανς άτομο) περιθωριοποιείται με διαφορετικούς τρόπους. Η ιδέα της έμφυλης δυαδικότητας ήταν μια προσπάθεια σύνθεσης του φεμινισμού, του queer και τρανς ακτιβισμού και είναι πλέον δημοφιλής θεωρία μεταξύ φεμινιστ@ν και ΛΟΑΤ ακτιβιστών.

Ο τρανς-φεμινισμός επικεντρώνεται και στις επιπτώσεις του συστημικού cis-σεξισμού στους τρανς ανθρώπους. Cis-σεξισμός είναι οι μορφές διακρίσεων που προκύπτουν από την ερμηνεία των ταυτοτήτων φύλου των τρανς ανθρώπων ως μικρότερης σημασίας από εκείνες των cis ανθρώπων. Ο cis-σεξισμός (ή αλλιώς τρανσφοβία) μπορεί να γίνει αντιληπτός μέσα από τον τρόπο που άτομα, οργανισμοί και κυβερνήσεις συχνά αρνούνται να σεβαστούν τον αυτοπροσδιορισμό φύλου των τρανς ανθρώπων, αγνοούν τα βιώματά τους, κάνουν τις συνθήκες εργασίες δυσκολότερες, επιβάλλουν διακρίσεις στην ιατρική τους περίθαλψη και πώς στοχοποιούν τους τρανς ανθρώπους με παρενοχλήσεις και βία.

Αν και υπάρχουν αρκετά παραδείγματα του cis-σεξισμού που συναντάμε μόνο απέναντι σε τρανς ανθρώπους, άλλες πτυχές του έχουν πολλά κοινά με τον σεξισμό που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες σε μια ανδροκεντρική κοινωνία. Για παράδειγμα, οι τρανς άνθρωποι και οι γυναίκες έχουν συνηθίσει να αντικειμενοποιούνται και να κρίνονται ανίκαν@ να πάρουν σοβαρές αποφάσεις για τα σώματά τους. Ακόμη, τα βιώματα και οι οπτικές των γυναικών και των τρανς ανθρώπων είναι συχνά μικρότερης σημασίας από εκείνα των αντρών και των cis ανθρώπων.

Φυσικά ο cis-σεξισμός δεν υπάρχει σε κενό αέρος, αλλά συμβαίνει μέσα σ’ έναν κόσμο που υπάρχουν κι άλλες μορφές σεξισμού και καταπίεσης. Για παράδειγμα, τρανς-φεμινιστ@ς, ανάμεσά τους κι εγώ, έχουν περιγράψει την έννοια του trans-μισογυνισμού: το σημείο δηλαδή που ο μισογυνισμός και ο cis-σεξισμός τέμνονται μέσα στις ζωές των τρανς γυναικών και άλλων ανθρώπων που εκφράζονται μέσα στο φάσμα της θηλυκότητας. Ο τρανς-μισογυνισμός είναι η σκοπιά μέσα απ’ την οποία εξηγείται απόλυτα το ότι οι τρανς γυναίκες και τα θηλυπρεπή άτομα δέχονται το μεγαλύτερο μερίδιο κοινωνικής κατακραυγής, δαιμονοποίησης και σεξουαλικής αντικειμενοποίησης. Ο cis-σεξισμός τέμνεται και με άλλες μορφές περιθωριοποίησης, π.χ. τα θύματα της τρανσφοβικής βίας είναι στην πλειοψηφία τους φτωχές, μη-λευκές, τρανς γυναίκες.

Αυτό είναι όλο κι όλο. Ο τρανς-φεμινισμός δεν είναι ‘αίνιγμα’. Είναι απλώς ένας από τους φεμινισμούς του Τρίτου Κύματος με διαθεματική προσέγγιση στον αγώνα εναντίον του σεξισμού και της καταπίεσης. Η μόνη διαφορά του είναι πως εκτείνει τη φεμινιστική ανάλυση για να καλύψει και ζητήματα της τρανς κοινότητας τα οποία έχουν στο παρελθόν παραγκωνιστεί από φεμινιστ@ς.

Το άρθρο της Dove-Viebahn δίνει πάτημα στ@ς φεμινιστ@ς αυτ@ς που αρνούνται να αναγνωρίσουν την ύπαρξη του cis-σεξισμού ή της διαθεματικότητας και παρουσιάζουν τα τρανς ζητήματα μόνο στη βάση του αντρικού προνομίου. Στο παρελθόν, οι ίδι@ αυτ@ φεμινιστ@ς απέρριπταν τον τρανς-φεμινισμό, παρουσιάζοντας τους τρανς άντρες ως γυναίκες-προδότες που αλλάζουν φύλο για να κερδίσουν αντρικό προνόμιο και τις τρανς γυναίκες ως προνομιούχους άντρες που αλλάζουν φύλο για να διεισδύσουν σε γυναικείους χώρους. Αν και αυτή η ρητορική έχει μετριαστεί αρκετά τα τελευταία χρόνια, κάποι@ φεμινιστ@ς ακόμη υποστηρίζουν ότι οι τρανς γυναίκες δεν έχουν το δικαίωμα να συμμετέχουν στο φεμινιστικό κίνημα γιατί κοινωνικοποιήθηκαν σε μικρή ηλικία ως αγόρια ή / και γιατί μπορεί στο παρελθόν να έχουν ωφεληθεί από το αντρικό προνόμιο.

Το αντρικό προνόμιο είναι, φυσικά, ένα πολύ πραγματικό φαινόμενο. Στο βιβλίο μου Whipping Girl, αναλύω σε βάθος τις δικές μου εμπειρίες με το αντρικό προνόμιο (και την απώλειά του μετά την αλλαγή μου). Παρ’ όλ’ αυτά, οι εμπειρίες των τρανς ανθρώπων με το αντρικό προνόμιο είναι πολύ διαφορετικές ανάλογα με το πού τοποθετείται κανείς μέσα στο φάσμα των φύλων, την ηλικία στην οποία έκαναν την αλλαγή τους (στην παιδική, την εφηβική ηλικία ή ως ενήλικες), τη σεξουαλικότητά τους, τη δυνατότητα τους να εμφανίζονται στερεοτυπικά ως το φύλο με το οποίο ταυτίζονται, τη φυλετική τους καταγωγή κ.ο.κ. Είναι αδύνατον να μιλάμε για το αντρικό προνόμιο -και κάθε άλλη μορφή σεξισμού- χωρίς να το ερμηνεύουμε με όρους διαθεματικότητας.

Ο μύθος ότι υπάρχει κάποιου είδους μονοκόμματη παγκόσμια γυναικεία εμπειρία έχει καταρριφθεί από μη-λευκές γυναίκες εδώ και πολύ καιρό. Όλ@ μας έχουμε διαφορετικές ιστορίες ζωής. Ο σεξισμός επηρεάζει τις ζωές μας με διαφορετικό τρόπο και όλ@ μας έχουμε προνόμια σε κάποιους τομείς αλλά όχι σε άλλους. Κάποι@ φεμινιστ@ς μπορεί πεισματικά να λένε πως οι cis γυναίκες βρίσκονται σε χειρότερη θέση από τις τρανς γυναίκες ή πως ο παραδοσιακός σεξισμός είναι χειρότερος από τον cis-σεξισμό ή τον ετερο-σεξισμό, αλλά το νόημα του φεμινισμού δεν είναι να παίζουμε αυτό το παιχνίδι των Ολυμπιακών της Καταπίεσης. Αντίθετα, το ζήτημα είναι να καταφέρουμε να αμφισβητήσουμε τον κοινωνικό σεξισμό και άλλες μορφές περιθωριοποίησης. Αυτός είναι και ο στόχος των τρανς-φεμινιστών.

Όταν ο τρανς-φεμινισμός μειώνεται και περιορίζεται σε μια συζήτηση για το αν οι τρανς γυναίκες «μετράνε» ως γυναίκες ή φεμινίστριες, ζημιωνόμαστε εμείς αλλά και ο φεμινισμός ως κίνημα.

Από την Julia Serano

Η φωτογραφία του τρανς συμβόλου είναι από τη Wikimedia Commons

* Σ.τ.Μ.: Η χρήση της λέξης «μη-λευκός» γίνεται εδώ ως αποδοχή της κυρίαρχης κανονικότητας των λευκών εις βάρος όλων των υπολοίπων ανθρώπων του πλανήτη και όχι ως αφελής αποδοχή του λευκού ως ‘ανώτερου’ ή ως ‘προτύπου’.

Ευχαριστώ τ@ Yorick’s bones για τις διορθώσεις στα λαθάκια που ξέφυγαν.