Το προσωπικό είναι πολιτικό #1

Το παρακάτω κείμενο είναι ένα guest post από τον Τηλέμαχο Σ. Του ζήτησα να γράψει ένα άρθρο γι’ αυτήν τη σειρά γιατί μου φαίνεται πάντοτε ενδιαφέρον να βρίσκω νέους άντρες φεμινιστές με σκέψεις που έχουν εμβάθυνση και ενσυναίσθηση. Εντζόι.

_____________________________________________

Έγινα φιλο-φεμινιστής, επειδή κάποτε ήμουν ένα ακόμα μεταεφηβάκι που αναπαρήγαγε φρικτά σεξιστικά στερεότυπα. Στην παρούσα πορεία μου δεν με κινητοποιεί η ενοχή – αν είναι κάτι που κάνει η ενοχή είναι να παραλύει. Με πονήρεψε όμως το πόσο τραγικά εύκολο θα ήταν να είμαι ένας ακόμα σεξιστής για την υπόλοιπη ζωή μου. Η κοινωνία όχι μόνο δεν έφερνε αντιστάσεις, θα έλεγα το αντίθετο.

Γεννήθηκα και μεγάλωσα σε κομμουνιστικό σπίτι που ήταν ουσιαστικά τέτοιο σε αρκετά καίρια επίπεδα, οπότε ουδέποτε ήμουν ρατσιστής ή σωβινιστής – πράγματα που η κοινωνία προωθεί. Ακόμα και πριν της ιδεολογικής διάπλασης (αν υπάρχει τέτοιο πράγμα) σαν παιδάκι, ποτέ δεν ένιωσα αποστροφή προς άτομα άλλης εθνικότητας, ούτε που γνώριζα ούτε σαν σύμβολα. Το να μην είμαι ρατσιστής ήταν, λοιπόν, κάτι το εύκολο και επιβραβευμένο από το κοντινότερο περιβάλλον μου και οι συγκρούσεις μου με το γενικότερο περιβάλλον τιμή μου. Είχα εσωτερικεύσει ότι το Διαφορετικό δεν είναι Κακό. Όμως υπήρχε ένα μεγάλο τυφλό σημείο στην επιμόρφωσή μου.

Ζορισμένος από τις πρώτες εφηβικές μου διαπροσωπικές σχέσεις και χωρίς θετικά πρότυπα ούτε καθοδήγηση, έφτασα σε αυτά τα μοναχικά συμπεράσματα που τόσοι άλλοι νέοι φτάνουν και δέχτηκα την ίδια ενθάρρυνση να τα διατυμπανίζω με ευκολία. Με θυμάμαι να λέω πράγματα σαν ‘δεν εμπιστεύομαι τις γυναίκες’, ότι ‘δεν τις συμπαθώ’, ότι ‘δεν μπορεί ένας άνδρας να είναι φίλος με γυναίκες’. Υπερκαλυμμένες αυτές οι δηλώσεις με το γνωστό ‘… αλλά τις αγαπάω ‘, ‘υπάρχουν εξαιρέσεις!’ και άλλα τέτοια γελοία. Δεν ένιωθα έτσι για τις γυναίκες επειδή έχουν κάτι στο βιολογικό τους προφίλ που τις κάνει προδότρες, αντιπαθείς ή σεξουαλικά αντικείμενα αντίστοιχα, αλλά επειδή είχα εντοπίσει ότι ο κοινωνικός τους ρόλος τις ωθεί σε συμπεριφορές που δεν εκτιμούσα. Τις κατηγορούσα δηλαδή για πράγματα για τα οποία δεν φταίνε οι ίδιες. Δεν είχα τα πολιτικά και φιλοσοφικά και, κυρίως, ψυχολογικά εργαλεία να καταλάβω τι είναι η Πατριαρχία και πώς λειτουργεί ούτε το πόσα βολικά προνόμια ενεργοποιούσαν αυτές μου τις κρίσεις. Αυτοί οι όροι επιμελώς έλειπαν από τις πηγές επιμόρφωσής μου. Οι συντρόφισσες στη μεγάλη μας αφήγηση ήταν άξιες στον βαθμό που βοήθησαν την επανάσταση, όχι στο πώς βοήθησαν τον εαυτό τους.

Μου άρεσε η φιλοσοφία όμως – στην μοναχική εφηβεία μου μάλλον μου έσωσε τη ζωή – και για να καλύψω τα κενά της έφτασα στη μελέτη της ψυχολογίας. Και από αυτήν, έφτασα στις σπουδές φύλων.

Η εισαγωγή του υποσυνειδήτου – του ότι, δηλαδή, υπάρχουν εσωτερικές δυνάμεις, που όχι μόνο χρωματίζουν τον τρόπο που βλέπουμε τον κόσμο, αλλά ελέγχουν σε έναν σεβαστό βαθμό τις επιλογές που αποδίδουμε εσφαλμένα στο εαυτό μας – ήταν καθοριστική στο να κάνω αυτή τη διασύνδεση. Άρχισα να εξετάζω το πώς ένα κράτος καθοδηγεί τις μάζες δια του υποσυνειδήτου, με τη διαφήμιση και τα μέσα ενημέρωσης. Πρόσεξα το πόσο αδαείς και βαθύτατα υπερόπτες είμαστε οι άνθρωποι όταν μιλάμε για την αυτοκυριαρχία μας, για την ελευθερία μας να μας ελέγχουμε. Σίγουρα κάπου φθηνά την αγοράσαμε αυτή την ελευθερία, αφού τη χρησιμοποιούμε κυρίως για να διαλέξουμε αυτό ή το άλλο ανταγωνιστικό προϊόν στο σουπερμάρκετ. Άρχισα να καταλαβαίνω ότι ‘το κανονικό’ δεν είναι συμφωνία μεταξύ των μερών μιας κοινότητας, αλλά φαντασίωση που επιβάλλεται δια της βίας και του καλοπιάσματος, και με τεράστιο κέρδος για αυτόν που την επιβάλλει, εκεί ψηλά. Πρόσεξα το πόσο λειτουργικό είναι για ένα καπιταλιστικό σύστημα αγοράς να έχουν ξεχωριστά προνόμια μόνο λίγοι μαζεμένοι. Όχι μόνο είναι πιο εύκολο να τους κάνεις μάρκετινγκ επειδή τους έχεις μάθει να είναι ομοιογενείς, τους μισούν και οι απ’ έξω αντί να μισούν εσένα. Πρόσεξα ποια είναι τα δικά μου προνόμια, για τα οποία ουδέποτε χρειάστηκε να πολεμήσω για να κατακτήσω, και πώς διαφέρουν από τα δικαιώματά μου λόγω αυτού.

Σε εκείνο το στάδιο περίπου άρχισαν να γίνονται ξεκάθαρα κάποια μοτίβα στην κουλτούρα. Είναι ένα αίσθημα αρκετά κοινό σε ανθρώπους που μαθαίνουν αυτά τα αναλυτικά εργαλεία, το πώς αρχίζουν να διαφαίνονται μέρη της ίδιας αφήγησης παντού. Όταν έθιξα για πρώτες φορές κάποια κακώς κείμενα σε διαφορές υποκουλτούρες όπου άνηκα, δέχτηκα και τις πρώτες αντιδράσεις, που ήταν τόσο υπέρμετρες που δεν έβγαζε νόημα να είναι απλώς εναντίον ‘μου’. Ήταν εναντίον του ‘μη-κανονικού’ εν γένει, ακόμα και αν αυτοί που αντιδρούσαν δεν το ήξεραν. Τότε ήμουν σίγουρος ότι όντως αυτή η δομή εξουσίας υπάρχει.

Το δεύτερο και κυριότερο μέρος της ανακάλυψης του φεμινισμού εκ μέρους μου δεν ήταν ακαδημαϊκό ούτε έγινε στο μοναχικό μου δωμάτιο μετά περισυλλογής. Άρχισα να κοινωνικοποιούμαι με νέες βάσεις. Παρακολούθησα σιωπηλά φεμινιστικά φορουμς. Άρχισα να γνωρίζω και να συνομιλώ με ανθρώπους στην πραγματική ζωή που ήταν εκτός νόρμας, και, κυρίως, άρχισα να ξαναγνωρίζω γυναίκες που ήδη ήξερα, που πολεμούσαν να επιβιώσουν στον κόσμο των ανδρών. Ο μόχθος τους μου ήταν αόρατος, ως εγγενώς γυναικείος, μέχρι να κάτσω δυο λεπτά να τον παρατηρήσω. Το ‘ε, είμαστε όλοι άνθρωποι, ο κόσμος είναι δύσκολος για όλους μας’, αυτή η ατομιστική καραμέλα που μας πουλάει ένα πολύ συγκεκριμένο σύστημα, πλέον δεν με ικανοποιούσε. Είδα το πώς ο κόσμος είναι δύσκολος, αλλά για μερικούς είναι δυσκολότερος και δεν είναι τυχαίο το γιατί. Παρατήρησα τον αγώνα των ομοφυλοφίλων, που ποτέ δεν με ‘ενοχλούσαν’ αλλά και με τον οποίο ποτέ δεν είχα ασχοληθεί και ιδιαιτέρα προσεκτικά, και πρόσεξα το πόσο συνδεδεμένη είναι η ομοφοβία με τον σεξισμό. Αν ο αγώνας τους είναι ο αγώνας και των γυναικών, τότε, είναι και δικός μου. Οι ‘κανονικοί’ μισούν τους ομοφυλόφιλους, επειδή είναι σαν γυναίκες. Δηλαδή αδύναμοι. Αυτή είναι η αφήγηση της Πατριαρχίας, ότι αυτός ο κόσμος είναι μόνο για τους δυνατούς. Οι άνδρες είναι δυνατοί. Οι γυναίκες, που είναι αδύναμες γενικά, όταν είναι δυνατές τις ανεχόμαστε λίγο περισσότερο, αν και ποτέ δεν θα είναι σαν τους άνδρες. Γιατί να θέλει κανείς να είναι γυναίκα;

Το ουσιαστικότερο πράγμα που εννόησα δεν ήρθε σαν επιφοίτηση. Σταδιακά μαζεύτηκε μέσα μου και κάποια μέρα το είπα σε κάποιον κι έτσι το είπα και στον εαυτό μου: ο διαχωρισμός μεταξύ των δύο φύλων είναι ο πρώτος τον οποίο διδασκόμαστε ως υπάρξεις, και για αυτό ο ουσιαστικότερος. Πολύ πριν την κοινωνική και οικονομική μας τάξη, πριν το θρήσκευμα, πριν την ιδεολογία. Ως μικρά παιδάκια μάς λένε ‘εσύ; αγόρι. Το άλλο; κορίτσι’. Πριν την άνοδο της λίμπιντο, πριν την κοινωνική διαπαιδαγώγηση μας λένε ότι το τι είμαστε ορίζεται ως αντίθετο του τι δεν είμαστε, σε μια ηλικία που αυτά τα πράγματα ακούγονται τελείως αφηρημένα, αλλά φέρουν σχεδόν οντολογικό βάρος. Τα εμπεδώνουμε δια της επανάληψης, τα επαναλαμβάνουμε σαν προσευχή που μας έμαθε ο ίδιος ο Θεός.

Μεγάλωσα όμως και Θεό δεν είδα ποτέ που να μιλάει. Οφείλω να διαπραγματευτώ μεταξύ του εαυτού μου και του χαμηλότερου εαυτού μου τι στο διάολο σημαίνει να είσαι ‘άνδρας’, ‘γυναίκα’ ή κάτι τρίτο. Πρέπει ο καθένας μας. Αυτή η διαδικασία είναι ιερή. Δεν έχει θέση ούτε το κράτος ούτε η κοινωνία ούτε κανένα άλλο στρεβλό είδωλο. Όποιος άνθρωπος μπει σε αυτή τη διαδικασία θα φτάσει σε συμπεράσματα που δεν εκφράζονται εύκολα με λέξεις. Δεν μεταφέρονται με τσιτάτα και κλισέ. Και για αυτό είναι αληθινά μέσα του, επειδή το προϊόν φρέσκιας σκέψης δεν χωράει σε παλιές λέξεις και φράσεις βρόμικες που τόσα λεφτά έχουν ξοδευτεί για να τις αποστηθίσουμε. Οποιονδήποτε άνθρωπο ρωτήσω ‘τι πάει να πει άνδρας, τι γυναίκα;’ και τον δω να κομπιάσει, να είναι σε περισυλλογή, να αργεί, να μετράει κάθε λέξη, αυτός ο άνθρωπος είναι σύντροφός μου.

Δεν εμπιστεύομαι κανέναν που αναπαράγει και ενστερνίζεται σεξιστικά κλισέ, ειδικά αριστερό, αναρχικό ή άλλο ανθρωπιστή. Είναι το ουσιαστικότερο τεστ των πεποιθήσεών τους, όχι το τι κάνουν για μακρινότερους στόχους, αλλά πώς συμπεριφέρονται στις συντρόφισσές τους (και στις ιδεολογικές αντιπάλους τους ακόμα περισσότερο) εδώ και τώρα. Γυναίκες με εσωτερικευμένο σεξισμό δεν μπορούν να είναι η βολική δικαιολογία να μην γίνει αυτή η δουλειά. Έχει επιτευχθεί, ίσως, ο ρατσισμός να έχει αρνητική φόρτιση κοινωνικά. Προσπαθούμε να γίνει το ίδιο με το σεξισμό και την ομοφοβία (που στις φιλοσοφικές και πολιτικές τους απαρχές δεν διαφέρουν καθόλου). Αυτό δεν είναι διακύβευμα επί τούτου. Είναι απαραίτητο για να αλλάξει μια κουλτούρα που, αν όχι ευθαρσώς προωθεί τη βια εναντίον αυτών των ομάδων, το ελάχιστο την υποθάλπει. Δεν έχω αυταπάτες ότι ο σεξισμός μπορεί να ξεριζωθεί από τη σύγχρονη κουλτούρα, ειδικά επί καπιταλισμού. Αλλά μπορεί να αλλάξει αυτή η ατμόσφαιρα, στην οποία ο ένας στους δέκα που θα βιάσει ή δείρει τη γυναίκα του ή έναν ομοφυλόφιλο θα είναι και ήρωας. Και ένα θύμα να γλυτώσει τέτοιο βίωμα, άξιζε ο κόπος. Θέλω να είναι κατακριτέος ο χαλαρός σεξισμός του καφενείου. Να μη βασίζονται οι ανδροπαρέες στο ότι ‘όλες οι γυναίκες είναι πουτάνες, μαν’. Να μην μπορεί ο ένας άρρωστος βιαστής να κρύβεται ανάμεσά μας τόσο εύκολα. Θέλω αναπαραστάσεις στην κουλτούρα που να μην αναπαράγουν αυτές τις ιεραρχικές δομές. Θέλω να μπορεί η κόρη μου να φοράει ό,τι θέλει χωρίς να της λέει κανένας τι αυτό σημαίνει και κυρίως πόσο τα ήθελε άμα κάτι κακό της συμβεί. Θέλω να μη φταίει το θύμα.

Τι έχω να κερδίσω, ίσως να ρωτάει ο αναγνώστης από όλα αυτά, κυνικά. Είμαι άνδρας και είμαι στρέιτ. Δεν έχω παιδιά ακόμα που μπορεί να κινδυνεύουν. Αυτός ο κόσμος είναι στα μέτρα μου. Το πατριαρχικό μοντέλο κάνει μεγάλη ζημιά και στους στρέιτ άνδρες με τις αδύνατες προσταγές του, όμως. Δεν είμαι, ούτε ένιωσα ποτέ, ένα κτήνος δύναμης που θέλει να πηδήξει ό,τι κυκλοφορεί, ούτε το μόνο αίσθημα που έχω και θέλω να εκφράζω είναι η τυφλή οργή και η έπαρση. Δεν πιστεύω ότι ως άνδρας οφείλω να είμαι – όταν δεν εκρηγνύομαι με οργή – λογικός συνέχεια, ούτε ότι η σκληραγώγηση είναι η μόνη εκπαίδευση. Δεν θέλω να αποδεικνύω τι δεν είμαι στα μάτια του κόσμου καθημερινά με το να αντικειμενοποιώ τις γυναίκες για να είμαι αποδεκτός ως άνδρας. Και πρωτίστως, δεν θέλω να κυνηγάω τη δύναμη ως αυτοσκοπό. Με το να προσφέρω στον φεμινιστικό αγώνα, πέρα από την ηθική ικανοποίηση του να ξέρω ότι υπάρχει λιγότερη δυστυχία για άλλους σε αυτό τον κόσμο, προσφέρω στο να μην είναι τόσο τοξικός και ο ορισμός του ανδρισμού στην κουλτούρα μας.