Βία: γενικά και προσωπικά

Μου είναι φοβερά δύσκολο να ξεκινήσω μιλώντας για τις εμπειρίες μου, οπότε ας αρχίσουμε με μερικά στατιστικά.

Σε σχετικά πρόσφατο άρθρο στο Βήμα αναφέρονται στατιστικά στοιχεία για την ενδοοικογενειακή βία (περισσότερα στοιχεία είναι διαθέσιμα στη Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων). Το άρθρο βασίζεται σε στατιστικά που έχουν προκύψει μετά τα πρώτα 2 χρόνια λειτουργίας της Τηλεφωνικής Γραμμής SOS 15900 για την πρόληψη και καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών:

Από τις γυναίκες που απάντησαν στην ερώτηση για την ηλικία τους φαίνεται ότι:
– 197 (3%) είναι  από 15 έως 24 ετών
– 1488 (25%) είναι από 25 έως 39 ετών
– 1603 (27%) είναι  από 40 έως 54 ετών
– 540 (9%) είναι  από 55 έως 64 και
– 304 (5%) είναι από 65 ετών και άνω

Από τις γυναίκες που απάντησαν στην ερώτηση για το μορφωτικό τους επίπεδο φαίνεται ότι:
– 8 (0,1%) είναι τυπικά αναλφάβητες
– 509 (9%) έχουν ολοκληρώσει την πρωτοβάθμια ή κατώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση
– 594 (10%) την ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση
– 317 (5%) τη μεταδευτεροβάθμια εκπαίδευση μη τριτοβάθμιου επιπέδου και
– 759 (13%) την τριτοβάθμια εκπαίδευση.

Από το σύνολο των γυναικών που κάλεσαν στην τηλεφωνική γραμμή προκύπτει ότι:
– 4083 (68%) είναι Ελληνίδες
– 502 (8%) είναι μετανάστριες
– 18 (0,3%) ανήκουν σε μειονότητες
– 52 (1%) είναι ΑΜΕΑ και
– 16 (0,3%) ανήκουν στην κατηγορία των άλλων μειονεκτούντων ατόμων.

Ως προς την οικονομική κατάσταση, από τις γυναίκες που απάντησαν στην αντίστοιχη ερώτηση, 1204 (20%) την περιγράφουν ως κακή, 1106 (19%) την αναφέρουν ως μέτρια και 679 (11%) ως καλή.

Είναι δύσκολο να μιλήσει κανείς για τις προσωπικές εμπειρίες με τη βία. Ακόμη και μετά από χρόνια, ακόμη και με την απόσταση χρόνου και χώρου, υπάρχει ντροπή, φόβος, εξευτελισμός.

Μερικές από τις πιο συνηθισμένες αντιδράσεις όταν μιλάω για τη δική μου εμπειρία με την ενδοοικογενιακή βία, είναι:

– Εσύ; Μα… πώς θα μπορούσε να συμβεί σ’ εσένα;
– Γιατί βρέθηκες σ’ αυτήν την κατάσταση; / Τι έκανες; / Γιατί έμεινες;
– Μήπως δεν ήταν κάτι σοβαρό;
– Γιατί δεν έκανες μήνυση;

Η πρώτη αντίδραση δυσπιστίας νομίζω πως έχει να κάνει με τ’ ότι έχουμε την τάση να θέλουμε να πιστεύουμε πως σε χώρους προοδευτικούς, αριστερούς, μορφωμένους, αυτά τα φαινόμενα απλώς δεν υπάρχουν. Φυσικά, αυτή η ιδέα ενισχύεται από τη σιωπή όλων. Όταν δεν μιλάμε για κάτι, δεν υπάρχει. Τα στατιστικά επιβεβαιώνουν αυτό που εμείς γνωρίζουμε εδώ και χρόνια: η ενδοοικογενειακή βία υπάρχει σε όλα τα ταξικά στρώματα, σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες, σε όλους τους πολιτικούς χώρους.

Μετά από πολύ χρόνο, απόσταση συναισθηματική, ανάλυση και ξαναματανάλυση και σκέψη, βρίσκομαι σε θέση να μιλήσω ανοιχτά και (σχετικά) απενοχοποιημένα για την εμπειρία μου. Κι αυτό όχι γιατί επιθυμώ κάποιο στάτους θύματος, αλλά γιατί είναι σημαντικό να βάζουμε πρόσωπα στα φαινόμενα, να μιλάμε και να τονίζουμε τη συχνότητα και τη σοβαρότητα της βίας.

Οι σχέσεις κακοποίησης ακολουθούν συνήθως κάποια βήματα: όλα ξεκινούν με μικρές πράξεις συναισθηματικής και ψυχολογικής βίας, ανεπαίσθητα βήματα αποκλεισμού του ανθρώπου από φίλους, οικογένεια, πλαίσιο στήριξης, κλιμάκωση της συναισθηματικής και ψυχολογικής βίας και, τέλος, σωματική βία. Όταν φτάσεις εκεί έχεις ήδη εσωτερικεύσει την ανημπόρια και την ντροπή. Η αντίδραση είναι αργή και άνευρη, είτε από φόβο είτε από ντροπή είτε κι από τα δύο.

Η πρώτη μου σκέψη ήταν «δεν το πιστεύω ότι μου συμβαίνει αυτό». Η κουλτούρα μου δεν το χωρούσε αυτό. Πήγαινε ενάντια σε ό,τι πίστευα πως μπορεί να συμβεί. Και κάτι τόσο παράξενο και βίαιο σε παραλύει. Μετά αρχίζεις να σκέφτεσαι αν φταις εσύ. Αν θα μπορούσες να είχες κάνει κάτι να το αποφύγεις.

Υπάρχει κι αυτό το πρόβλημα με τη λέξη «θύμα». Σκεφτόμουν «εγώ δεν είμαι θύμα»! Τι άσχημη λέξη. Και μετά ενοχή: «άλλες γυναίκες περνούν ΤΟΣΟ χειρότερα. Δεν θα μπορούσα εγώ να παραπονεθώ». Όλα περνάνε από το μυαλό σου. Όλες οι δικαιολογίες στη δραματική σειρά της εκλογίκευσης. Ύστερα, παραδίνεσαι στην πραγματικότητά σου.

Το να ξεφύγεις είναι δύσκολο. Επίπονο. Χρονοβόρο. Πρέπει να υπολογίσεις καλά τον χρόνο, πρέπει να σκεφτείς όλες τις διεξόδους, να μετρήσεις τις ώρες, να μαζέψεις κρυφά λίγα ρούχα, να κανονίσεις κρυφά κάπου να μείνεις. Και η διαδικασία αυτή δεν φεύγει εύκολα από πάνω σου. Κοιτάς διαφορετικά τις σκοτεινές γωνίες, περπατάς πάντα στον δρόμο για να μην αποκλειστείς στο πεζοδρόμιο, προσέχεις τι γράφεις δημόσια, δεν αποκαλύπτεις τηλέφωνα και διευθύνσεις μπαίνεις σ’ έναν χώρο έχοντας ήδη υπολογίσει τον τρόπο διεξόδου σου… Και όλ’ αυτά, ενώ αισθάνεσαι ένοχη.

Γιατί δεν έφυγες νωρίτερα;

Και μετά εισπράττεις βλέμματα οίκτου ή και αποδοκιμασίας. Είσαι ένα πρόβλημα που κανείς δεν θέλει ν’ αντιμετωπίσει. Οι συζητήσεις ενέχουν τον κίνδυνο να αναφέρεις κάτι που θα κάνει τον άλλον να αισθανθεί άβολα. Ο κόσμος δεν ξέρει τι να πει. Δεν ξέρει πώς να σε αντιμετωπίσει. Το πρόβλημά τους λύνεται εύκολα: απλώς εξαφανίζονται.

Ξέρεις, αυτό είναι το πιο δύσκολο. Δηλαδή, υποθέτεις πως αυτός ο άνθρωπος έχει κάποιους λόγους που συμπεριφέρθηκε έτσι: παθολογία ή βία στη δική του οικογένεια, άλυτα ψυχολογικά και άλλα πολλά. Αλλά ΤΙΠΟΤΑ δεν μπορεί να σε προετοιμάσει για την παγερή αδιαφορία των γύρω.

Συνήθως στις περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας, το θύμα καταλήγει να απομακρύνεται από την πρότερη ζωή του -χάνει δουλειά, φίλους, σπίτι, αντικείμενα, σχέσεις- ενώ ο δράστης εξακολουθεί ομαλά την πραγματικότητά του. Γιατί ΚΑΝΕΙΣ δεν μιλάει. Γιατί ΚΑΝΕΙΣ* δεν είναι διατεθειμένος ν’ αντιμετωπίσει την πραγματικότητα. Γιατί η κουλτούρα μας μαθαίνει να μένουμε σιωπηλοί, να κάνουμε τα στραβά μάτια.

Στη δική μου περίπτωση, είδα ανθρώπους του στενού περιβάλλοντος να ισχυρίζονται πως «αυτό που έκανε είναι απαράδεκτο αλλά είναι καλός άνθρωπος». Ο κακοποιητής δεν βίωσε ποτέ καμία κοινωνική ζημία. Η ιστορία αυτή, κοινωνικά, δεν του κόστισε τίποτα.

Ας μην αναρωτιόμαστε γιατί ακόμη σήμερα υπάρχουν τόσα πολλά κρούσματα βίας. Υπάρχουν γιατί ο κοινωνικός περίγυρος μένει (σχεδόν) πάντοτε σιωπηλός, η κοινωνική ρετσινιά, η ντροπή κι οι ενοχές πέφτουν πάντα πάνω στο θύμα.

Τι μπορούμε να κάνουμε άμεσα;

– Μην κατηγορείς το θύμα. Μη ρωτάς «τι έκανες κι εσύ;», μη συζητάς αν φταίει. ΔΕΝ ΦΤΑΙΕΙ ΠΟΤΕ ΤΟ ΘΥΜΑ.

– Εάν είσαι θύμα κακοποίησης, προσέγγισε κάποιον και μίλα. Το 15900 είναι διαθέσιμο όλες τις ώρες. Είναι σημαντικό να γνωρίζει κάποιος τι σου συμβαίνει.

– Εάν γνωρίζεις κάποιο θύμα βίας, προσπάθησε να καταστήσεις σαφές ότι είσαι διαθέσιμ@ για κουβέντα ή και για όποια βοήθεια θελήσει να σου ζητήσει. Μην προσπαθήσεις να πιέσεις καταστάσεις.

– Εάν γνωρίζεις κάποιον δράστη ή εάν βρεθείς μπροστά σε κάποιο περιστατικό, μίλα. Δεν είναι ανάγκη να είσαι μάρτυρας της άμεσης βίας. Ακόμη κι αν αισθανθείς άβολα, κάνε μια προσπάθεια. Δεν είναι εύκολο, αλλά χρειάζεται. Προσοχή: εάν αισθανθείς υπό απειλή, κάλεσε την αστυνομία. ΜΗΝ προσπαθήσεις ν’ αντιμετωπίσεις μόν@ σου την κατάσταση.

– Όταν βρίσκεσαι σε παρέες, μίλα εάν ακούσεις σχόλια που ενδυναμώνουν ή κανονικοποιούν τη βία. Είναι δυσάρεστη διαδικασία, αλλά είναι μακροχρόνια εξαιρετικά χρήσιμη.

– Οι κακοποιητές δεν πρέπει να χαίρουν της ανοχής μας. Το λιγότερο που μπορούμε να κάνουμε είναι να καθιστούμε σαφές ότι τέτοια περιστατικά δεν γίνονται δεκτά μέσα στις οικογένειές μας, μέσα στις παρέες μας, μέσα στις ομάδες μας.

Εάν χρειάζεσαι συμβουλές ή στήριξη, χρησιμοποίησε τα λινκς για ν’ απευθυνθείς σε ειδικούς. Το πλαίσιο στήριξης υπάρχει και μπορεί να σε βοηθήσει.

Να σημειώσω πως υπάρχουν και άντρες – θύματα βίας για τους οποίους είναι εξαιρετικά δύσκολο να μιλήσουν. Αυτό είναι άμεσα αποτέλεσμα της πατριαρχίας μιας και οι άντρες μαθαίνουν ότι πρέπει να είναι σκληροί και μέσα στο πλαίσιο της κουλτούρας μας, εσωτερικεύουν φοβερές ενοχές αν βρεθούν στη θέση του θύματος με αποτέλεσμα συνήθως να μη ζητάνε βοήθεια. Αυτό είναι τραγικό και πρέπει ν’ αλλάξει. Στα τηλέφωνα επικοινωνίας για στήριξη, μπορεί να τηλεφωνήσει οποιοσδήποτε. Ας σταματήσουμε τις ενοχές και τη ντροπή που είναι συνυφασμένη με την ενδοοικογενειακή βία.

* Σημείωση μιας και μου έγινε αμέσως σχετική παρατήρηση: η λέξη «ΚΑΝΕΙΣ» όπως χρησιμοποιείται στο κείμενο προφανώς είναι υπερβολή. Αν ίσχυε, δεν θα υπήρχε ούτε αυτό το κείμενο, ούτε θα μιλάγαμε γι’ αυτό. Στη δική μου προσωπική εμπειρία το «ΚΑΝΕΙΣ» είναι πραγματικό. Είμαι όμως ευτυχής που υπάρχουν άνθρωποι που μιλάνε και ακούνε, κι ας είναι τραγικά και εξωφρενικά λιγότεροι απ’ ό,τι θα ήθελα.

Μερικά σχετικά λινκς:

– Συμβουλευτικά κέντρα | Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων

– Μετανάστριες – θύματα ενδοοικογενειακής βίας | Ζήσε Ξανά

– Πληροφορίες για θύματα | Κακοποίηση.wordpress

– 1 στις 4 γυναίκες στην Ελλάδα έχει ήδη ή πρόκειται να υποστεί βία ***TRIGGER WARNING*** Το άρθρο περιέχει άσχημες εικόνες που παραπέμπουν στη βία.

– Σύνδεσμος για την πρόληψη και αντιμετώπιση της βίας στην οικογένεια για την Κύπρο. Το αντίστοιχο νούμερο που μπορεί κανείς να τηλεφωνήσει εκεί είναι το 1440. ***TRIGGER WARNING*** Το site περιέχει άσχημες εικόνες που παραπέμπουν στη βία.

– Violence and Silence | Jackson Katz

– Why domestic violence victims don’t leave | Leslie Morgan Steiner

– Domestic violence is terrorism with more victims | Lucy Berrington

– Why does he do that? Inside the minds of angry and controlling men | Google Books