Φεμινισμός και «καλός λόγος»: Μια κουλτούρα ενδυνάμωσης

Το να είσαι δημόσια φεμινίστρια και ακτιβίστρια είναι κουραστικό εντός και εκτός διαδικτύου. Αυτό δεν αλλάζει είτε δρας ατομικά, είτε συλλογικά. Ο φεμινισμός, όπως όλα τα κινήματα κοινωνικής δικαιοσύνης που αντιτάσσονται και έχουν στόχο να ανατρέψουν την κυριαρχία, προκαλεί συχνά έντονες αρνητικές αντιδράσεις οι οποίες μπορεί να κυμαίνονται από μια στάση αδιαφορίας, ειρωνικά σχόλια, λεκτική βία, απειλές βιασμού μέχρι και σε ψυχική και σωματική κακοποίηση. Αυτό παραμένει το ίδιο και όταν το πεδίο της φεμινιστικής δράσης έχει ως έδρα του το διαδίκτυο, όπου όσο μεγαλύτερο κοινό έχεις, όσο περισσότερες ανθρώπους φτάνεις με το λόγο σου, τόσο μεγαλύτερη ποσότητα κακοποιητικού λόγου δέχεσαι.

Το να είσαι ακτιβίστρια στο ίντερνετ δεν είναι κάτι απλό. Απαιτεί ενέργεια, αντοχές, επιμονή και ένα πλαίσιο στήριξης από ανθρώπους κοινών πεποιθήσεων με εσένα. Η ενέργεια αυτή σε πολλές από εμάς τελειώνει ιδιαίτερα γρήγορα, ειδικά όταν ανήκουμε σε περισσότερες από μία καταπιεσμένες ομάδες. Όμως η «επαναφόρτιση» πολύ συχνά είναι τόσο απλή όσο ένας καλός λόγος, μια ένδειξη πως ο κόπος σου έχει βοηθήσει έστω και μία άλλη άνθρωπο, πως αυτό που κάνεις έχει αντίκτυπο και δεν είναι απλά ένα μόνο και άδειο μπουκαλάκι ούζου που πλέει αμέριμνο στο Αιγαίο.

Ο φεμινισμός είναι ένα κίνημα το οποίο εμπεριέχει έντονη την κουλτούρα της αλληλεγγύης. Είναι ένα κίνημα που έχει ρίξει νέο φως στη γυναικεία φιλία και το πόσο ενδυναμωτικές μπορεί να είναι οι σχέσεις μας με τις άλλες γυναίκες. Όλη αυτή η αλληλεγγύη, η ενδυνάμωση, έρχονται ενάντια στα πατριαρχικά προτάγματα που μας θέλουν μόνες, απομονωμένες και αδύναμες. Στην εποχή των σόσιαλ μίντια μέρος της ενδυνάμωσης αυτής, και της δημιουργίας μιας κοινότητας και νοοτροπίας που λειτουργεί και σαν πλαίσιο στήριξης, είναι και τα σχόλιά μας, το να δείχνουμε με έναν πιο έμπρακτο τρόπο την αγάπη και τη συμπαράστασή μας στις ακτιβίστριές μας.  Σε ένα σύστημα που μας θέλει μόνες και ανασφαλείς, η φεμινιστική αλληλεγγύη είναι μια ακτιβιστική στάση.

Το διαδίκτυο και το νέτικετ –το κομιλφό της κοινωνικοποίησής μας στο ίντερνετ τρόπον τινά- διαμορφώθηκαν σε μια εποχή που η λέξη φεμινισμός ήταν ξεχασμένη από πολλές. Δημιουργήθηκαν κοινώς αποδεκτοί χώροι που διέγραφαν και απέτρεπαν την παρουσία των γυναικών, καθιερώθηκαν τα τσιτάτα με τους «κανόνες του διαδικτύου» που λένε πως «δεν υπάρχουν γυναίκες στο ίντερνετ», και «(δείξε) βυζιά ή ξεκουμπίσου», εδραιώθηκε η πατριαχική νοοτροπία πως όποια μιλάει για σεξισμό είναι «υπερβολική και παρανοϊκή».Το ίντερνετ, προ-φεμινιστικού ακτιβισμού, ήταν, και σε πολλές του γωνιές παραμένει, όχι μόνο αφιλόξενο, αλλά τοξικό και επικίνδυνο σε φεμινίστριες, γυναίκες και ανθρώπους που ανήκουν σε περιθωριοποιημένες ομάδες. Η ιντερνετική κουλτούρα μέχρι πολύ πρόσφατα συνοψιζόταν στο «είτε θα πεις κάτι αστείο, είτε θα βρίσεις». Ο διάλογος, τα επιχειρήματα, αλλά και τα καλά λόγια, είναι κάτι που άρχισε να διαδίδεται πολύ πρόσφατα, ειδικά στο ελληνικό ίντερνετ. Αυτό δε σημαίνει πως δεν γινόντουσαν καθόλου συζητήσεις παλιότερα και ξαφνικά ως δια μαγείας αρχίσαμε να συζητάμε «σαν άνθρωποι» μόνο τα τελευταία χρόνια. Πάντα υπήρχαν μπλογκς και φόρουμς που μπορούσες να γράψεις τις σκέψεις, τα επιχειρήματά σου και να συνομιλήσεις με ανθρώπους χωρίς βρισίδια και ειρωνείες, αλλά συνήθως αποτελούσαν τις εξαιρέσεις. Δεν είχαν τη μαζικότητα και τη συχνότητα που έχουν τώρα, ούτε έβρισκες αυτούς τους χώρους εύκολα. Σήμερα, που ο παππούς και η μάνα σου έχουν φέησμπουκ, που έχουμε αρχίσει να παίρνουμε το ίντερνετ πιο σοβαρά, που κάπως χάνεται σιγά-σιγά, ή τουλάχιστον αλλάζει, η κουλτούρα της ανωνυμίας στο ίντερνετ, που επιτέλους αρχίζει να φαίνεται η επίδραση των κινημάτων κοινωνικής δικαιοσύνης, το διαδίκτυο δεν είναι το ίδιο με αυτό που ήταν πριν από δέκα χρόνια. Τότε για να βρεις ένα μέρος όπου μπορούσες να κάνεις συζητήσεις έπρεπε να το ψάξεις, ή αν δεν το έβρισκες να το δημιουργήσεις μόνη σου. Τώρα σχεδόν κάτω από κάθε ανάρτηση μπορείς να δεις να εκτυλίσσεται διάλογος.

Το ίντερνετ, ο τρόπος που το χρησιμοποιούμε, οι συζητήσεις που κάνουμε, διαμορφώθηκαν, σχεδόν από τα γεννοφάσκια τους, με έναν πατριαρχικό τρόπο, όπου η αντίθετη άποψη γελοιοποιείται, τα αρνητικά και υβριστικά σχόλια είναι η νόρμα, η συμπαράσταση και η εκτίμηση είναι για τους λίγους εκλεκτούς.  Ευτυχώς μερικά από αυτά τα στοιχεία έχουν αρχίσει να αλλάζουν και εκεί είναι που υπάρχει ελπίδα. Ελπίδα πως θα μπορούμε στο μέλλον με την ίδια ευκολία που ασκούμε κριτική, να δηλώνουμε και συμφωνία.

Ακτιβιστικές σελίδες και μπλογκ, ειδικά όταν διαχειρίζονται από ένα μόνο άτομο και όχι από ομάδα, χρειάζονται αγάπη και υποστήριξη για να συνεχίσουν να υπάρχουν. Χρειάζονται αυτή τη δήλωση συμφωνίας, τη συμπαράσταση, τη γνώση ότι ο χρόνος τους, η υπομονή τους σε συνεχόμενα κακοποιητικά σχόλια έχουν ένα αντίκτυπο, χρησίμευσαν σε μιαν άνθρωπο.  Ακούγεται λίγο σαν παλιό ρητό, αλλά πραγματικά ένα θετικό σχόλιο σου δίνει δύναμη να αντιμετωπίσεις 100 αρνητικά. Γιατί ξέρεις ότι πρόσφερες κάτι, όσο μικρό κ αν είναι αυτό το κάτι, και δεν πήγαν χαμένες οι προσπάθειές σου.

Υπάρχουν αρκετά κανάλια στο γιουτούμπ, μπλογκ, και γενικότερα ακτιβίστριες που αγαπάω και παρακολουθώ συστηματικά εδώ και χρόνια. Παρόλο που απολαμβάνω τη δουλειά τους και αρκετές φορές νιώθω πως μου έχουν διευρύνει τους ορίζοντες, συνήθως αρκούμαι μόνο στο να πατήσω το εκάστοτε «λάηκ» και τίποτα παραπάνω. Οι φορές που σκέφτομαι να γράψω μια απάντηση και γενικά θέλω να σχολιάσω με θέρμη είναι όταν βλέπω κάτι το οποίο θεωρώ πως είναι προβληματικό, ή με το οποίο δε συμφωνώ. Μου πήρε καιρό να παρατηρήσω αυτή μου τη συμπεριφορά, και ύστερα μάθω να συγκρατώ την εαυτή μου και να αναρωτιέμαι εάν έχω εκφράσει ποτέ στο συγκεκριμένο άτομο τον θαυμασμό μου με την ίδια θέρμη που σκοπεύω να γράψω τα πράγματα στα οποία διαφωνώ – ή τουλάχιστον να τον γνωστοποιήσω σε όποιο βαθμό τον νιώθω. Όταν βλέπω ότι δεν το έχω κάνει προσπαθώ είτε να το συμπεριλάβω στην απάντησή μου, είτε να πάω σε κάποια παλιότερη ανάρτηση που είχα αγαπήσει και να γράψω το πόσο μου άρεσε. Συχνά ξεχνάμε να το κάνουμε αυτό, να γράψουμε πως συμφωνούμε ή μας αρέσει κάτι, πολλές φορές δε μας περνάει καν από το μυαλό.

Γι αυτό σας προτρέπω, όσο μπορείτε και νιώθετε ασφαλείς να κάνετε κάτι τέτοιο, να πείτε σε μια φεμινίστρια που ακολουθείτε και θαυμάζετε, πως εκτιμάτε τη δουλειά της. Είναι μια απλή κίνηση. Δε χρειάζεται καν (για όποιες δε θέλουν) να γράφουμε εξαναγκαστικά επαίνους για σελίδες επί σελίδων για να τονώσουμε το ηθικό κάποιας που εκτιμάμε. Ένα απλό «Ευχαριστώ που το ανέβασες αυτό, μου άρεσε.» ή έστω ένα «Ωραίο!» είναι αρκετά για να γίνει αντιληπτό το συναίσθημά μας. Σημειώνω όμως πως δεν υπάρχει κάποια απαίτηση να πηγαίνουμε όλες χοροπηδηχτές σαν τα λαγουδάκια στον αγρό σε κάθε ποστ που διαβάζουμε και μας αρέσει και να γράφουμε «Μπράβο, καλά τα λες, μαζί σου!». Απλά είναι καλό, δηλαδή φεμινιστικά χρήσιμο, να παρατηρούμε πόσο συχνά εκφράζουμε τη συμφωνία μας με κάτι και πόσο τη διαφωνία μας. Πόσο συνεισφέρουμε για τα άσχημα και πόσο για τα ωραία.
Αυτό δε σημαίνει βέβαια πως δεν πρέπει να ασκούμε κριτική σε προβληματικά σημεία, ή να λέμε την άποψή μας όταν διαφωνούμε με κάτι, απλά και μόνο επειδή το άτομο με το οποίο διαφωνούμε είναι φεμινίστρια. Ούτε σημαίνει πως για να εκφράσουμε αντίρρηση πρέπει σώνει και καλά να έχουμε πει και κάτι θετικό αλλιώς να μη μιλάμε καν. Η κριτική είναι αναγκαίο και αναπόσπαστο κομμάτι του διαθεματικού μας φεμινισμού. Καμιά μας δεν παίρνει ούτε κουλουράκια, ούτε συγχωροχάρτι και λοιπά τζιτζιφράγκαλα επειδή είναι, ή δηλώνει, φεμινίστρια, ακτιβίστρια, κτλ. Σημαντικό μέρος του φεμινισμού είναι το να καταδεικνύουμε τα προβληματικά στοιχεία, όπως και το να μπορούμε να εκφράζουμε την άποψη και τις αντιρρήσεις μας. Η δυνατότητα που έχουμε να το κάνουμε αυτό, ειδικά ως άτομα που ανήκουν σε καταπιεσμένες ομάδες, είναι ένα από τα σημαντικά επιτεύγματα και στόχους των φεμινιστικών κινημάτων. Το θέμα της ανάρτησης αυτής δεν είναι να υποστηρίξει πως δε γίνεται να υπάρχει κριτική, ή αρνητικός λόγος, εάν δεν έχει προϋπάρξει θετικό σχόλιο. Δεν οφείλουμε σε καμία άνθρωπο «μπράβο», παλαμάκια και να κάνουμε τουμπεκί για τα αρνητικά απλά και μόνο επειδή είναι φεμινίστρια. Όπως και δεν οφείλουμε να εξυμνήσουμε και να καθησυχάσουμε καμία, με σκοπό να μπορέσουμε μετά να της πούμε πως σε ένα άλλο κομμάτι είπε μια μπαρούφα. Γενικά δεν οφείλουμε να έχουμε κάνει την τάδε πράξη για να μας «επιτραπεί» να ασκήσουμε φεμινιστική κριτική.

Η ανάρτηση αυτή δεν έχει να κάνει με τέτοιες οφειλές. Είναι μια υπενθύμιση πως η αγάπη και η εκτίμηση είναι και αυτά ακτιβιστικά εργαλεία που δεν περνάνε πάντα στην άλλη μέσω ενός «λάηκ». Ζούμε σε μια εποχή όπου ο φεμινισμός αρχίζει να διαδίδεται όλο και περισσότερο, και όπως και στο παρελθόν, κάθε φορά που γίνεται αυτό υπάρχουν έντονες αντιδράσεις, οι οποίες δεν έρχονται μόνο από τον αντιφεμινιστικό χώρο, αλλά και από μέσα από το χώρο του φεμινισμού (πχ.  από προηγούμενα κύματά του, αντιτιθέμενες τάσσεις κτλ). Η κριτική στα ελευθεριακά κινήματα πάντα θα είναι βίαιη όσο ζούμε σε ανελεύθερες κυριαρχίες και είναι στο χέρι μας να ενδυναμώνουμε όσο μπορούμε η μία την άλλη. Οι ενδείξεις εκτίμησης, ο «καλός λόγος», είναι μερικά από τα εργαλεία που συνεισφέρουν σε αυτό το σκοπό.

Σας παροτρύνω λοιπόν, την επόμενη φορά που θα διαβάσετε κάτι που σας αρέσει, να σκεφτείτε, πέρα από τα λάηκς, «έδωσα στην άνθρωπο αυτή να καταλάβει πως εκτιμώ αυτό που μου προσέφερε;»