Κάποιες σκέψεις για «την υπόθεση της μικρής Άννυ»

Τις τελευταίες μέρες μια είδηση κυριαρχεί στα ΜΜΕ: η σύλληψη των δύο γονιών της μικρής Άννυ, η οποία δηλώθηκε ως εξαφανισμένη πριν από μερικές εβδομάδες. Η Άννυ, τεσσάρων χρονων, εξαφανίστηκε από το σπίτι που έμενε με τ@ γονείς της ενόσω υπεύθυνος για τη φροντίδα της ήταν ο πατέρας της. Κατά την εξαφάνισή της, η μητέρα της απουσίαζε σε προγραμματισμένο ταξίδι στο εξωτερικό. Πριν από μερικές μέρες, η αστυνομία ανακοίνωσε πως ο πατέρας της Άννυ μαρτύρησε πως την είχε βρει νεκρή και φοβούμενος τις συνέπειες, απόκρυψε τον θάνατο της μικρής και πέταξε το πτώμα. Οι εικασίες των ΜΜΕ και της αστυνομίας είναι πως ο πατέρας της την σκότωσε και πως η μητέρα της τον συγκάλυψε. Πτώμα δεν έχει βρεθεί, ούτε και φαίνεται να υπάρχουν σοβαρά αποδειχτικά στοιχεία που να στηρίζουν αυτές τις εικασίες, οι οποίες εντούτοις παρουσιάζονται ως δεδομένα. Τα διάφορα δημοσιεύματα παρουσιάζουν τον πατέρα της Άννυ ως ένα «τέρας» καταλογίζοντάς του την εικαζόμενη δολοφονία της και περιγράφοντας με αποκρουστικές λεπτομέρειες τη συνέχεια που ο ίδιος φαίνεται να ομολόγησε, για το τι έγινε με το πτώμα του παιδιού. Η μητέρα της Άννυ παρουσιάζεται στην «καλύτερη» περίπτωση ως μια αδιάφορη και ανεύθυνη μητέρα και στη χειρότερη, ως να έχει συνεργήσει στο εικαζόμενο έγκλημα. Ελλείψει αποδειχτικών στοιχείων, οι εν λόγω εικασίες εστιάζονται στις περιστάσεις της οικογένειας. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην εθνοτική καταγωγή των γονιών της Άννυ (δεν κατάγονται από την Ελλάδα) και στους ισχυρισμούς ότι οι γονείς κάνουν χρήση παράνομων ουσιών και ότι η μητέρα της Άννυ εργαζόταν/εργάζεται ως σεξ εργάτρια. Στη συνέχεια, τα ΜΜΕ προχώρησαν σε διάφορες άλλες «αποκαλύψεις» (ότι ο πατέρας της Άννυ είχε ομόφυλη σχέση και πιο πριν σχέση με τρανς γυναίκα, σέξι φωτογραφίες της μητέρας της Άννυ και φωτογραφίες της με… ακριβά αυτοκίνητα που η ίδια δημοσίευσε στον λογαριασμό της στο facebook, κι άλλες λεπτομέρειες της προσωπικής και οικογενειακής ζωής των γονιών της Άννυ), παρουσιάζοντάς τες να σχετίζονται με το εικαζόμενο έγκλημα, ότι αυτές οι εμπειρίες είναι στοιχεία «εγκληματικού χαρακτήρα» και προωθώντας τις διακρίσεις ενάντια διάφορων καταπιεσμένων και ευάλωτων στις κοινωνίες που ζούμε ομάδων.

Παράλληλα, πολύς κόσμος σχολιάζει τα δημοσιεύματα έχοντας ήδη δικάσει και καταδικάσει τ@ ανθρώπ@ αυτ@, παρόλο που οι δίκες τους βρίσκονται ακόμα στο αρχικό στάδιο, ζητώντας τον παραδειγματικό θάνατό τους και παρουσιάζοντας όλα τα άτομα που ανήκουν στις πιο πάνω καταπιεσμένες και ευάλωτες ομάδες (μετανάστ@, χρηστ@ παράνομων ουσιών, σεξ εργάτριες, άτομα με ομόφυλες σεξουαλικές εμπειρίες ή/και με τρανς άτομα, ΛΟΑΤΙΚ* άτομα) ως εγκληματί@ ή ως να έχουν κάποια προδιάθεση στην εγκληματικότητα ή/και ως να σχετίζονται με εγκλήματα. Σελίδες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ζητούν και υποκινούν τις δολοφονίες των γονιών της Άννυ προωθώντας τον ρατσισμό, τον μισογυνισμό, την ομοφοβία, την τρανσφοβία και τις διακρίσεις ενάντια στα άτομα με ψυχιατρικό ιστορικό ή/και με ιστορικό χρήσης παράνομων ουσιών. Αποκορύφωμα ίσως όλων αυτών είναι οι δηλώσεις του Αναπληρωτή Υπουργού Προστασίας του Πολίτη, Γιάννη Πανούση που παρουσιάζουν ως βεβαιότητα ότι επίκειται ο θάνατος του πατέρα της Άννυ, πιθανότατα από δολοφονία από συγκρατούμενούς του, και μιλώντας για την υπόθεση αυτή ως «μια σκοτεινή πλευρά της ανθρώπινης φύσης η οποία δεν έχει αντικείμενο εξέτασης [ούτε εγκληματολογικά, ούτε ποινικά, ούτε κοινωνικά].»

Υποτίθεται πως η ενοχή κάποι@ κρίνεται στο τέλος της δίκης τ@. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, χωρίς να είναι η μόνη, το λαϊκό δικαστήριο με τη βοήθεια και το σπρώξιμο της έννομης τάξης (αστυνομία, υπουργείο κλπ) και των ΜΜΕ, έχει καταδικάσει δύο άτομα πριν ακόμα την ολοκλήρωση ούτε καν των ανακρίσεων, όχι της δίκης. Να τα καταργήσουμε λοιπόν τα αστικά δικαστήρια και να επιστρέψουμε στα λαϊκά δικαστήρια (σωστά, κύριε Πανούση? Και τι θα κάνουμε το υπουργείο σας τότε?) Και στο homo sacer (με τον ορισμό του ρωμαϊκού δικαίου, γιατί την έννοια του Αgamben, δεν την αφήσαμε ποτέ…).

Γιατί είναι άπειρα ευκολότερο να στιγματίζουμε ολόκληρες ομάδες ανθρώπων, να αφαιρούμε την ανθρώπινη υπόσταση ατόμων και ολόκληρων ομάδων, να τ@ δικάζουμε, να τ@ καταδικάζουμε και να ζητούμε τον λιθοβολισμό τους από το να αναλογιστούμε τις ευθύνες μας ως κοινωνία και να κάνουμε κάτι να αλλάξουμε. Μα γιατί να δουλέψουμε για να αλλάξουμε, όταν έχουμε εύκολη λύση? Ας καταδείξουμε συγκεκριμέν@ ενοχ@. Ας τ@ απανθρωποιήσουμε. Ας τ@ ονομάσουμε «τέρατα.» Ας δείξουμε πως δεν είναι «φυσιολογικ@». Κι ας τ@ διαλύσουμε με την πρόφαση του «καθεστώτος εξαίρεσης.» Έτσι θα επέλθει ένα αίσθημα δικαίωσης, κλεισίματος (closure) με απονομή δικαιοσύνης. Κάθαρση. Κι έτσι δεν θα χρειαστεί να δουλέψουμε όλ@ εμείς συλλογικά κι ατομικά, να αναλάβουμε τις ευθύνες μας ως κοινωνία και να δουλέψουμε για κάτι καλύτερο. Γιατί, δεν βαριέσαι? Και οι παράπλευρες απώλειες? Παραμένουν «παράπλευρες» κι άρα δεν μας αφορούν (ή έτσι μας βολεύει να πιστεύουμε, τουλάχιστο). Το τέρας άλλωστε δεν μπορεί να είμαστε εμείς. Δεν μπορεί να αποτελείται από εμάς. Το τέρας *πρέπει* να είναι @ άλλ@: μετανάστ@, γκέι, τρανς άτομο, γυναίκα, χρήστ@ ουσιών, με ψυχιατρικό ιστορικό, πουτάνα. Όσο πιο μακριά από το πρότυπο του νοικοκυραίου. Και, ω τι ειρωνία, τόσο πιο κοντά, τελικά…

«Ειδεχθές» κι «αποτρόπαιο έγκλημα» λένε τα ΜΜΕ. Ενώ ταυτόχρονα περιγράφουν την κάθε λεπτομέρεια (πραγματική ή επινοημένη, δεν έχει σημασία, αφού, σε κάθε περίπτωση, πουλά) του συμβάντος (πραγματικό ή επινοημένο, δεν έχει σημασία, αφού σε κάθε περίπτωση, παίζει καταλυτικό ρόλο στο να επέλθει το closure που λέγαμε, αλλά και στην κατασκευή «του Άλλου»). Αν το έγκλημα υπήρξε ή όχι, αν ήταν ειδεχθές ή όχι, ή αν ήταν άλλο είδος από εκείνο που πιστεύουμε πως ήταν, μάλλον δεν θα το μάθουμε ποτέ στ’αλήθεια. Το βλέμα πάντως των ΜΜΕ και της κοινωνίας είναι σίγουρα ηδονοβλεπτικό. Μιλούν για αποτροπιασμό ενώ ταυτόχρονα διψούν για λεπτομέρειες. Όσο πιο φρικιαστικές, τόσο το καλύτερο. Και ως κάθαρση στο έγκλημα, προτείνονται… δύο ακόμα εγκλήματα: η δημόσια εκτέλεση του εικαζόμενου δράστη, αλλά και της μητέρας της Άννυ, αφού πρώτα βασανιστούν.

Παράλληλα, το κοινό σκουπίζει ένα δάκρυ για τον άδικο χαμό του παιδιού. Του ίδιου παιδιού που αν δεν μάθαινε τη δολοφονία του, το ίδιο κοινό, θα έριχνε (ή μήπως είχε ήδη ρίξει?) στον Καιάδα. Που αν μεγάλωνε, θα άκουγε (ή μήπως ήδη άκουγε/ακούει?) να την αποκαλούν επίσης «πουτάνα,» «πρεζάκι,» «ξένη,» «η βουλγάρα,» «άλλη,» «τέρας.» Ως εργαλείο εξιλέωσης μιας ολόκληρης κοινωνίας πια, αγιοποιείται και μεταμορφώνεται σε «αγγελούδι,» προκειμένου να μπορεί να επιτελέσει τον ρόλο που η κοινωνία της έχει αναθέσει, εκείνo που επιτρέπει τη συγκρότηση και κατασκευή της εικόνας του και της εγκληματία ως τέρατα. Γιατί χωρίς αγγελούδι δεν μπορεί να υπάρχει σατανάς…

Κάπως έτσι το μεταναστευτικό υπόβαθρο, η σεξ εργασία, η χρήση ουσιών, η σεξουαλικότητα, η τρανς ταυτότητα, η κοινωνική τάξη από παράγοντες ευαλωσιμότητας που είναι σε αυτήν την κοινωνία κατασκευάζονται σε παράγοντες εγκληματικότητας. Και κάπως έτσι δεν διερωτούμαστε για το πόσο ευάλωτ@ γίνεται κάποι@ κατά τη διάρκεια της αστυνομικής/δικαστικής ανάκρισης λόγω αυτών των παραγόντων, αλλά πειθόμαστε για την ενοχή τ@. Και κάπως έτσι αποποιούμαστε τις δικές μας ευθύνες. Χωρίς να σκεφτόμαστε πως αν δεν υπήρχαν διακρίσεις και ευαλωσιμότητα ίσως να μην υπήρχε κι έγκλημα. Γιατί ίσως τότε να μην υπήρχαν οι συνθήκες που θα καθιστούσαν δυνατή την εξαφάνιση ενός παιδιού.

Μια τελευταία απορία: η μητέρα της Άννυ (τα ονόματα των δύο γονιών δεν τα βλέπουμε τόσο συχνά στα δημοσιεύματα. Επικράτησαν ως «οι γονείς της Άννυ,» «η 25χρονη Βουλγάρα,» «ο Βούλγαρος» – οι ίδι@ είναι ανώνυμ@, γιατί έτσι εξυπηρετείται καλύτερα η κατασκευή τους ως «οι άλλοι») κατηγορείται (τόσο δημόσια όσο και δικαστικά) για «έκθεση ανηλίκου σε κίνδυνο,» λόγω του ότι «άφησε» την Άννυ με τον πατέρα της ενόσω η ίδια βρισκόταν στο εξωτερικό. Κατηγορείται επειδή ως μάνα δεν προστάτεψε το παιδί της, λόγω του ότι εμπιστεύτηκε τη φροντίδα του παιδιού στον… πατέρα. Επειδή θεωρούμε ως κοινωνία πως η μόνη και απόλυτα υπεύθυνη για ένα παιδί είναι η μάνα του. Επειδή ο πατέρας δεν έχει την ίδια ευθύνη και άρα, αν το παιδί πάθει κάτι ενόσω βρίσκεται στη φροντίδα του πατέρα, τότε υπεύθυνη είναι πάλι… η μητέρα. Ωστόσο, ο νόμος θεωρεί, κατά τα άλλα, τ@ δυο γονείς να έχουν ίσα δικαιώματα και υποχρεώσεις όσον αφορά το παιδί τους. Και αν δεν έχουν προηγηθεί διατάγματα που να αποδίδουν τη φύλαξη/φροντίδα/κηδεμονία/μέριμνα του παιδιού σε μία/ένα από τ@ δυο γονείς και να ρυθμίζουν την επικοινωνία του παιδιού με τ@ άλλ@ γονι@, τότε οποι@δήποτε γονι@ μπορεί να πάρει το παιδί μαζί τ@. Και, για παράδειγμα, σε περιπτώσεις που μια γυναίκα φεύγει από το σπίτι με το/τα παιδί/ά της για να προστατευθεί η ίδια ή/και να προστατέψει τα παιδιά από τη βία που βιώνουν από τον σύντροφο/σύζυγο και πατέρα, ο πατέρας μπορεί ανά πάσα στιγμή να πάρει τα παιδιά, εκτός κι αν υπάρχουν δικαστικά διατάγματα που να του το απαγορεύουν. Και αν η μητέρα πάρει το/τα παιδί/ά και πάνε μαζί στο εξωτερικό, τότε αυτό θεωρείται «απαγωγή ανηλίκου» και διώκεται, με διεθνή μάλιστα εντάλματα σύλληψής της. Οπότε, αν πάμε λίγο πίσω, στην ίδια ιστορία, όταν η μητέρα της Άννυ ετοιμαζόταν για το ταξίδι της και αν ο πατέρας της Άννυ ήθελε η Άννυ να μείνει μαζί του, τότε η μητέρα της Άννυ δεν θα μπορούσε να κάνει κάτι για να τον εμποδίσει. Δεν είχε το δικαίωμα να τον εμποδίσει. Και αν έπαιρνε την Άννυ μαζί της, τότε ο πατέρας της Άννυ θα μπορούσε να την καταγγείλει για απαγωγή και θα έβγαιναν εντάλματα σύλληψής της. Επειδή θα είχε εμποδίσει τον πατέρα από το να ασκεί τα γονικά δικαιώματά του. Και ιδιαίτερα εάν ο πατέρας της Άννυ δεν ήταν από την Βουλγαρία, αλλά Έλληνας, τότε η κοινή γνώμη θα μιλούσε για «την Βουλγάρα που απήγαγε το παιδάκι» και θα κουνούσε αποδοκιμαστικά το κεφάλι δαχτυλοδείχνοντάς την που στέρησε σε ένα παιδί τον πατέρα της… Γιατί, ως γυναίκες μέσα σε μια πατριαρχική κοινωνία, ό,τι κι αν κάνουμε, θα είναι πάντα λάθος. Και αυτό όχι μόνο κοινωνικά, αλλά και ποινικά.